Op 19 december 1897 werd Hubert Joseph (Zef) van Wersch in Simpelveld geboren als vierde kind en zoon van Maximiliaan van Wersch bakker en later gemeente-ontvanger en Maria van Wersch.
Na zijn opleiding aan het gymnasium van de landelijk bekende kostschool Rolduc schreef hij zich in op de Rijksuniversiteit van Utrecht hoewel zijn voorkeur echter uitgegaan was naar de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. Zijn voogd (zijn moeder was inmiddels overleden) beschikte anders. Amsterdam was toen ook al te goddeloos!
Overigens heeft een neef die zijn opleiding had gevolgd aan de Katholieke Universiteit van Leuven na terugkeer dit moeten beboeten met bijna de volledige herhaling van zijn medische studie in Nederland.
Na het behalen van het kandidaatsexamen -hij was inmiddels meerderjarig- in 1922, zette hij zijn studie alsnog voort in aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam Hij werd lid van de katholieke studentenvereniging Sanctus Thomas Aquinas en het dispuut Sociëtas Studiosorum Vesta. In tegenstelling tot Veritas in Utrecht was de vereniging onderverdeeld in disputen waarvan de leden elkaar kozen terwijl in Utrecht de vereniging onderverdeeld was in jaarclubs waar men dus niet werd gekozen. De leden van de disputen hadden een nauwe band met elkaar. Er volgden nu enkele jaren van een gezellig studentenleven, van bon vivant….
Inmiddels had Hubert Joseph (Zef) vijf roepnamen verkregen: Van Zef tot Jos, Chef, Chief en Joseph. Hier wordt de Limburgse variant gebruikt: Zef.
Na het doctoraal examen volgden de co-schappen van het semi-arts- en artsexamen.
Deze “liep” hij in Den Haag en in Aken. In 1927 huwde hij Wilhelmina Driessen, geboren 28 januari 1902 te Nijmegen. In 1936 overleed zij aan een hartkwaal waarvan men tegenwoordig door operatief ingrijpen kan genezen.
Heerlerbaan
Na zijn examen vestigde hij zich in Heerlerbaan, een wijk- en tevens straatnaam aan de zuidkant van Heerlen, enkele kilometers van de Duitse grens. In die wijk was een zogenaamde mijnkolonie gevestigd. De bewoners, veelal mijnwerkers, waren afkomstig uit het hele land en ook uit het buitenland. Men sprak van kolonie, met de klemtoon op ie in plaats van op de voorlaatste lettergreep zoals gebruikelijk is. Er stonden veelal ruime woningen gebouwd volgens de grootte van de gezinnen. Dank zij de mijnbouw maakte Heerlerbaan deel uit van de opbloei van Heerlen. In de 30er jaren werden 8ooo woningen extra gebouwd. In 1929 was zijn telefoonnummer: 694 en in 1942: 4416.
Zef en Mientje gingen ook in deze wijk wonen en betrokken een huis naast de RK. Jongensschool. Voorheen was dit een neutrale gemengde school. Deze is inmiddels afgebroken en de speelplaats ligt er tegenwoordig verwaarloosd bij. Naast de school stond op de hoek met de Ridderweg links het huis van het hoofd der school, meester Dormans. Rechts, gescheiden door de school en speelplaats, stond de woning van Zef. In 1930 werd hij bestuurslid van de Bond van Groote Gezinnen. Tevens was hij als leraar verbonden aan de RK Vroedvrouwenschool in Heerlen.
Het echtpaar van Wersch-Driessen kreeg drie kinderen. Toen zijn vrouw in 1936 overleed waren de kinderen nog erg jong.
Zijn begintijd als arts was, volgens een dienstbode aanvankelijk een karig leven was wegens het afwachten van patiënten.
In 1934 vestigde hij zich een eind verderop tegenover de kerk waar hij in 1933 een nieuwe woning had gebouwd. (Foto hierboven). Op huisnummer 127 was de woning en op nummer 129 de praktijk. Achter het huis lag een grote tuin.
Als huisarts toonde hij veel belangstelling in wetenschappelijk onderzoek. In de kelder van het huis had hij een eenvoudig laboratorium ingericht. Zijn ideaal arts was ingegeven door het feit dat zijn moeder was overleden aan een hartkwaal. “Ik wilde mijn moeder (de mam) beter maken.”
Tetanie
In 1935 promoveerde hij aan de Gemeentelijke Universiteit in Amsterdam bij professor Snapper op het proefschrift Tetanie en hare behandeling tot doctor in de geneeskunst. Bij die gelegenheid bracht de toenmalige “Muziekvereniging Sint-Joseph” hem bij aankomst thuis een aubade. (De Joodse professor Snapper zou in 1940 naar Amerika vluchten).
Zef was nu zowel doctor als dokter. Aanleiding tot dit onderzoek was het bezoek van een patiënt die aan de schildklier was geopereerd en daarna krampen kreeg, een gevolg van de verwijdering van de bijschildklieren. Tetanie is een ziekte gepaard gaande met het in aanvallen samentrekken van bepaalde spiergroepen, veroorzaakt door calciumgebrek in het bloed.
In 1938 stierf nonk Xavier van Wersch. De kinderen herinneren zich nog dat hij in de studeerkamer boven zat en dat hij in de wachtkamer lag opgebaard. Xavier was ook aanwezig geweest bij de 1-ste steenlegging van de eiermijn in Roermond. In het hele land was die bekend om zijn kennis van pluimvee en konijnen. Daar hij met een gescheiden vrouw was getrouwd mocht hij niet op het kerkhof begraven worden maar slechts op een zijdelings gelegen plaats.
In de loop der jaren verschenen diverse publicaties in het tijdschrift voor geneeskunde (zie hieronder). Dit leverde hem het lidmaatschap op van het Genootschap ter bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde.
In 1937 brak op Heerlerbaan typhus uit. Bij nader onderzoek bleek het water in de put van de beek de Caumer, welke ontspringt bij een boerderij aldaar, de oorzaak te zijn. Uit een interview op 12 augustus 1937 valt op dat Zef de antwoorden to the point formuleerde. Er waren zeventien ziektegevallen waarvan op dat moment een met dodelijke afloop. Klik hier voor het interview.
Zijn praktijk strekte zich uit tot Simpelveld en het platteland tot de omgeving van Wittem.
In augustus 1938 kwam het geluk weer terug in het gezin toen Zef met Emmy Schweitzer (1897 -1991) in Aken trouwde.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft hij deelgenomen aan het verzet van de artsen. Daar hij de kans liep opgepakt te worden, was er op zolder een soort schuilhoek, voor de kinderen een leuke speelhoek. Hij bezocht ook ondergedoken Joden. Het echtpaar Hollander had zich precies op de grens gevestigd. De fabriek van de heer Hollander was voor de oorlog door Treuhänder reeds ontmanteld. (Treuhänder waren bewindvoerders, curatoren die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland en in de bezette landen het bewind voerden over hetzij geroofde Joodse ondernemingen, hetzij bedrijven die als belangrijk voor de oorlogsvoering waren erkend.) Bij naspeuring bleek dat hij een rechte neef was van de moeder van Anne Frank: Edith Holländer geboortig uit Aken. Zijn vrouw heette overigens Edith Grünberg.
In die tijd moest Zef vaker tijdens luchtaanvallen visites rijden. Het pand aan de Heerlerbaan leed niet weinig oorlogsschade.
Na de oorlog zette hij zijn onderzoeken voort aan het histologisch laboratorium onderdeel van de Gemeentelijke Universiteit. Ondertussen hadden de mijnen ziekenfondsen opgericht. Zef verzette zich tegen het feit dat de vrije keuze van arts en ziekenhuis werd ingeperkt, iets dat vandaag de dag weer een rol speelt.
In 1946 schonk Zef op de naamdag van de patroon aan de Harmonie Sint Joseph twee pauken en vijf trommelriemen.
In datzelfde jaar liet hij een advertentie verschijnen:
Dr H. J. VAN WERSCH ARTS TE HEERLEN bericht, dat hij na 1 Juli 1946 de leden der BEAMBTENFONDSEN van de Staatsmijnen, de Oranje Nassau Mijnen, de Mijnen Laura en Ver., de Willem-Sophia, de Domaniale Mijn Mij., het A.M.F, het Ziekenfonds der gemeente Heerlen uitslultend en alleen als particuliere patiënten zal behandelen en geen inlichtingen aan derden zal verstrekken.
Scheurbuik
In 1954 verscheen zijn studie over scheurbuik. Hiervoor was hem door het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen in 1952 een subsidie van ƒ 4000,- toegekend. De reden was onder meer de waardering van de regering voor een gedurende vele jaren met volharding in stilte verricht onderzoek. Toen was de werktitel van het komende proefschrift: Scurvy and rickets as a disease of the skeleton. Aanleiding was een zeventienjarig meisje uit Heer. Zij kon niet lopen door een pijnlijke skeletafwijking van de benen. Haar eetgewoonten waren dusdanig dat zij nooit aardappels en groenten at.
Foto’s schenen uit te wijzen dat ze aan een kankergezwel aan haar been leed. Zef kreeg echter het vermoeden dat ze leed aan een volkomen gebrek aan vitamine C. Uit zijn studie herinnerde hij zich dat zeelui in het verleden aan scorbut (scheurbuik) leden. Door toediening van de ontbrekende vitamine kon hij verhinderen dat haar been afgezet zou worden afgezet.
Zef was hiervoor langere tijd afwezig voor zijn patiënten. Hoezeer hij werd gewaardeerd blijkt uit het artikel in het Tijdschrift voor Voeding uit 1973 waarin Dr. van Eekelen die hij in 1935 ontmoet had in het laboratorium van de universiteit van Utrecht. Van Eekelen schreef hierover: een ontmoeting die leidde tot grote vriendschap en nauwe samenwerking. Nadat Van Wersch vitamine C toegediend had schreef Van Eekelen verder: Het meisje, dat jarenlang bedlegerig geweest was, fietste enkele maanden later vrolijk rond, wat in de ogen van haar omgeving als een wondergenezing werd beschouwd, die niet naliet de praktijk van Van Wersch nog drukker te maken dan die al was.
Op zijn ziekbed was Zef nog steeds bezig met de geschiedenis van scheurbuik. Zijn nagelaten manuscript werd door de dochter van Van Eekelen, drs. A. de Knecht , bewerkt, aangevuld en gepubliceerd in het tijdschrift Voeding van 1973.
Klik hier voor een artikel over dit proefschrift.
Hij nam deel aan het sociale leven. Als beschermheer van de harmonie legde hij meerdere malen een kaartje met de leden in Café Emonts. En op zijn 40-jarig jubileum als arts in 1967 werd dan ook de hele harmonie uitgenodigd in het souterrain nadat hij was getrakteerd op een aubade. Ook is bekend, dat hij onbetaalde rekeningen die hij verstuurde, voor lief nam.
In oktober 1966 werd de praktijk overgenomen door dokter Hardy. Juni 1967 zou hij zijn veertig jarig jubileum als huisarts vieren. Dat moest uiteraard in de krant.
Op 22 september 1967 overleed Zef aan maagkanker in het Sint Joseph ziekenhuis in Heerlen. Postuum ontving hij in november 1967 van bisschop Moors van Roermond, namens de paus, het Ridderschap in de Orde van St. Sylvester, vanwege het vele goeds dat hij voor het gemeenschapsleven van Heerlerbaan gedaan had. Zijn weduwe ontving de oorkonde.
Zijn weduwe, Emmy Schweitzer vierde in 1987 haar 90ste verjaardag op kasteel Wittem.
In de loop der jaren werd de praktijkruimte verhuurd aan tandarts De Ruyter, een dierenarts een tenslotte aan fysiotherapeut Luchtman. Deze legde vier jaar geleden zijn praktijk neer. Huisnummer 129 staat nu in 2016 te koop. Huisnummer 127 is vele malen van eigenaar gewisseld. Tegenwoordig wordt het bewoond door een speltherapeute. Beide panden blijven hun medische achtergrond trouw.
Uit verschillende getuigenissen van wetenschappelijke tijdschriften blijkt hoezeer hij gewaardeerd werd: dat een thuisarts wetenschappelijk werk verricht heeft. Overigens is het de taak van de huisartsen en die van de specialisten zozeer veranderd dat studie extra zelfs voor specialisten schier onbegonnen werk is.
Publicaties:
- Vitamine A-stofwisseling bij aandoening van de schildklier (in Tijdschrift van Geneeskunde).
- Over tetanie en hare behandeling (Proefschrift, 1935).
- Het verbruik van vitamine C door de mens (in Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde. 1936).
- Skeletafwijkingen bij scheurbuik (Ned Tijdschrift voor Geneeskunde, 1937).
- Scurvy as a skeletal disease (Uitgave 1954).
- On the origin of alkaline serum phosphatase after ligation of the common bile duct, with special reference to the enzyme’s intrahepatic localization (in Acta Anatomica, 1963).
- A new conception of the source of the serum alkaline phosphatase after ligation of the bile duct (Arch TNO, 1967).
Mede met dank aan Clara Burnet.
Klik hier voor Hubert Jozef van Wersch in de Simpelveldse Tak.