Genealogische website Warsage

warsage weerstIn de historie zijn heel wat van achternamen afgeleid van dorpen of steden. Dat gebeurde ook met onze achternamen Van Wersch, Von Wersch, Von Weersch, Van Weersch, Vonwersch, Vanwersch, Vanweersch, Van Werst, Van Weerst, Van Weers, Van Weersth, van Wierst. Hetzij met een grote V of een kleine v. Allemaal afgeleid van het dorp Warsage (Waalse benaming) of Weerst (Vlaamse benaming) in de Voerstreek in België.

Vandaar dat gekozen is voor deze naam van deze website https://warsage.nl. Gekozen omdat onze stamoudsten daar van daan kwamen. Deze website bevat de genealogieën, foto’s en verhalen van dit geslacht die teruggaan tot de 13e eeuw.

De achternaam, in al zijn variaties, is afgeleid van de Belgische plaats Weerst of in het Frans Warsage, (coördinaten: 50.7355139, 5.7669434). Deze plaatsnaam Weerst is weer afgeleid uit het woord war-waer-weer-wer in de betekenis van weren of verdedigen. De uitgang st komt van stede of stee. Hieruit volgt dus Weerstede, Weerstee, Werste, Werst, Weerst. Met andere woorden: verdedigde stad of plek.

De geschiedenis van het geslacht Van Werst begint anno 1200 in Weerst (Warsage), een plaats, zuidelijk van de Limburgse grens, in België. Hier woonden destijds de ridders en de latere landjonkers Van Werst in hun versterkt stamhuis De Hof van Weerst. In de zestiende eeuw vertrokken zij naar de Vrije Rijksheerlijkheid Wittem en vestigden zich als zelfstandige landjonkers op de Groote Hof gelegen in Ten Dorp, een toenmalig buurtschap van Epen. Van hieruit traden Hans van Werst, zijn zoon Peter en hun nakomelingen van 1581 tot 1800 op als schepenen voor de plaatselijke schepenbanken. Zij behartigden de belangen van de inwoners van de Vrije Rijksheerlijkheid Wittem bij rechtszaken, transporten van goederen en nalatenschappen.
Vanuit Wittem/Epen verspreidden hun nazaten zich over meerdere plaatsen.

De Franse naam Warsage kwam reeds in 1150 voor bij het verwerven door de prins-bisschop van Luik van munitionem de Warsage (= de omwalling van Warsage). Deze aankoop werd bevestigd in de bul van paus Adrianus in 1155 in castris, villis, burgis  Warsage. Ook keizer Frederik I, bijgenaamd Barbarossa,  bevestigde in een oorkonde van datzelfde jaar de aankoop met de woorden castris Warsage waarmee een fort aangeduid werd. (J. Ceijssens, Essais de Toponymie, Liège et Limbourg, 1909, deel 1, bladzijde,47).

Jos Crott heeft een andere verklaring voor de achternaam Van Wersch. In zijn boek Familienamen in Limburg uit 1995, schreef hij:
De naam van Wersch (Weersch) zou volgens de gangbare opvatting zijn afgeleid van Weerst, de lokale benaming van Warsage in de provincie Luik. Niettemin achten wij het ook best mogelijk dat voor het ontstaan van de naam het toponiem “Wersch”, eertijds een vlek onder Weiden bij Aken, model heeft gestaan. Wij moeten bedenken dat vroegere gehuchtjes bestaande uit enkele huizen al lang van de landkaart verdwenen kunnen zijn. Opvallend is dat deze familienaam vooral in Kerkrade, Simpelveld, Bocholtz en Vaals inheems is; plaatsen die bij wijze van spreken onder de rook van Aken liggen. Verder ligt er nog een plaats Wersch in de omgeving van Keulen. Wij vermoeden dan ook het bestaan van twee niet aan elkaar verwante stammen, die elkeen eigen wordingsgeschiedenis hebben. Of deze theorie klopt kan uiteraard alleen door onderzoek van de familiegeschiedenis(sen) bewezen worden.

Blijkbaar kende hij het boek Van Wersch 800 Jaar niet dat drie jaar eerder in 1992 uitgegeven werd. Hierin wordt duidelijk de afkomst van de familie Van Wersch uit Warsage bewezen, waarin, vooral bij de oudere Van Wersten, regelmatig verwezen wordt naar bezittingen van deze familie in en om Weerst.

CurieusDorf Wersch

Toch is er een Vanwersch in Wersch geboren, volgens haar overlijdensakte. Anna Maria Vanwersch overleed op 8 juli 1898 in Weiden. Als geboorteplaats schreef de ambtenaar Wersch op. Anna Maria was het tiende kind van het echtpaar Wilhelm Vanwersch / Maria Theresia Nacken. Alle andere kinderen werden in Würselen geboren. Haar ouders overleden ook in de buurt van Weiden, waar Anna Maria Vanwersch ook woonde.

Veranderingen in onze achternaam

In de kerk- en gemeenteregisters valt te constateren dat de schrijfwijze van de familienaam Van Werst verandert in de schrijfwijzen zoals hierboven vermeld. Meestal gebruikten pastoors en griffiers de vroeger dialectisch uitgesproken naam in hun registers. Sommigen hebben later deze naam wettelijk weer laten wijzigen in Van Wersch.

Opvallend in de Kerkraadse tak is dat de overlijdensakten van 1793 tot 1811 de familienaam als Van Wersch vermeldden. Tussen 1815 en 1833 gebruikten deze akten de naam Vanwersch, om tot 1852 weer de naam los van elkaar te schrijven. Soms konden de betrokkenen zelf hun naam schrijven. Wanneer de ambtenaar Vanwersch schreef, schreef de aangever of de vader vrijwel altijd bij de Burgerlijke Stand van Wersch of Van Wersch. Alles heeft gewoon te maken met de ambtenaar.

Hubert Ferdinand van Wersch (Heerlense Tak) veranderde zijn wettelijke achternaam van Van Weersch in Van Wersch. In 1921 werd bekend dat bij vonnis der Arrondissements  Rechtbank te Maastricht van vier en twintig Maart negentien honderd een en twintig is bevolen dat in nevenstaande akte in plaats van het woord “van Weersch” worde gelezen “van Wersch”,  Heerlen, elf Februari negentien honderd twee en twintig, getekend: Horstenbach.
Ferdinand deed dit omdat op zijn geboorteakte Van Weersch stond terwijl zijn vader met van Wersch tekende en zich ook zo noemde. Ook de broers van Ferdinand hadden van Wersch op hun geboorteaktes staan. Toch was dat niet goed doorgevoerd bij de betrokken gemeentes, want Albert, de zoon van Ferdinand, vroeg wederom, nu in 1951, een naamswijziging aan. Hij stond nog steeds als Van Weersch te boek.

Uitspraak van onze achternaam.

door Huub Kokkelmans.


De achternaam Van Wersch wordt in Zuid-Limburg anders uitgesproken dan in het Nederlands, namelijk zonder ‘r’, met een dubbelklank in de ‘e’ en met de helft van het woordje ‘Van’ ingeslikt, waarbij de ‘a’ als een sjwa wordt uitgesproken en de ‘n’ verdwijnt. Het geheel wordt dan tot één woord samengevoegd, dus zonder pauze tussen ‘Van’ en ‘Wersch’. Het klinkt dan als ‘Vêwèësch’. Ik vermoed dat de lokale inwoners van Weerst hun plaatsnaam ook zonder de ‘r’ uitspreken/uitspraken, maar dat weet ik niet zeker.

 

Nadat in 1914 de leerplicht werd ingevoerd en men leerde lezen en schrijven, waren veel Limburgers er begin jaren ’20 nogal verbaasd over hoe hun familienaam er op papier uitzag: Hèjeraot bleek Heijenrath, Kwaks opeens Quackx, Tiese was Thijssen, Van Häör was Van Horne geworden enz. Ook de Vêwèësch-en zullen wel verbaasd zijn geweest.
De oorzaak van die verbazing heeft te maken met de ouderdom van de Limburgse familienamen. Die zijn namelijk veel ouder dan de meer westelijke en noordelijke Nederlandse familienamen. Daardoor zijn ze in de loop der tijd ook meer onderhevig geweest aan spellingsveranderingen.


Oorspronkelijk probeerde een pastoor, koster of notaris de familienaam te verlatijnsen. En als gevolg van de reformatie kwam (vooral in Staatsgebied) de dominee in beeld, die de namen probeerde te verhollandsen. Een probleem was dat er in het Limburgs zo veel klanken zijn waarvoor geen letterteken bestond (en nog steeds niet bestaat). Wat te doen met klanken zoals äö, ö, è of sj en hoe schijf je de typisch Limburgse sleep- en stootklanken? Maar fouten in schrijfwijze waren destijds niet belangrijk, want de meeste mensen konden toch niet lezen. Veel spelling ging dus op goed geluk en de schrijfwijze verschilde behoorlijk al naar gelang wie de schrijver was. Maar ook een en dezelfde schrijver varieerde nogal in de spelling die hij gebruikte.


Toen kwam de Franse tijd en men moest een vaste familienaam gaan gebruiken. In Limburg werd de spelling Des Roches gebruikt (in Noord-Nederland is die nooit gebruikt), waarbij de ambtenaren ook nog vaak probeerden om de spelling te verfransen. Uit deze tijd stamt bijvoorbeeld de veranderde spelling van het verkleinwoordjes: zo wordt Wöltjens opeens als Wöltgens geschreven, Hoeben als Houben en Zenden als Senden. Voor de Limburgers maakte het niet veel uit want de meesten konden nog steeds niet lezen en schrijven.


In 1839 komt Oostelijk-Limburg bij Nederland en wordt de spelling Siegenbeek gebruikt die op de spelling Des Roches lijkt. En zo werd bijvoorbeeld ‘Van Acht’ tot ‘Van Agt’. De Limburgse ambtenaren leren zowel de spelling Siegenbeek als de spelling Des Roches en het aantal spellingsvarianten neemt navenant toe.
Omstreeks 1865 wordt dan de spelling De Vries-Te Winkel ingevoerd maar de meeste mensen konden nog steeds niet lezen en schrijven, dus wat de ambtenaar of de pastoor opschreef was vast goed… Bij het noteren van de familienamen werden deze door de ambtenaren verhollandst. Maar de ene ambtenaar schreef Laove als Laven en de ander als Loven. Zo kunnen Wintjens, Windgens, Wientjens en Winkens op dezelfde familie terugvoeren.
 Een extra complicatie was de invloed van de Duitse spellingsregels, zeker in oostelijk Zuid-Limburg. Denk bijvoorbeeld aan ‘s’ waar in het Nederlands een ‘z’ wordt geschreven, het gebruik van de umlaut (Speetjens wordt Spätjens), de klankverlenging door een ‘h’ (Geelen wordt Gehlen) of de ‘h’ na de ’t’ (Haanraats wordt Hanraths).


Anno nu zit voor de (Zuid)-Limburgers de Nederlandse spelling van hun familienaam natuurlijk goed tussen de oren, maar is er een groot verschil tussen het dagelijkse en het formele gebruik. En zo is Pieëtêsch tegelijkertijd ook Peters, Bäkkësch ook Bakkers, Mürêsch ook Meurders en Kôkkelmaan ook Kokkelmans. Dat de familienaam Van Wersch in Zuid-Limburg anders wordt uitgesproken dan dat deze wordt geschreven, is dus bepaald geen uitzondering en in het licht van de historie heel verklaarbaar.

 

Bovenstaande tekst is deels ontleend aan de artikelen “Onze familienamen: stukjes oud Limburgs” van Pierre Bakkes, te vinden op http://www.limburgsedialecten.nl/limburgs.html#publicaties-in-het-limburgs en aan de herziene en aangevulde lezing “Limburgse familienamengeografie” van Ann Marynissen (Mededelingen van de Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde, Nr. 76, Hasselt 1994). Wie meer wil weten over de Limburgse familienamen kan in deze artikelen uitstekend terecht.

Grafsteen?

Wellicht ligt er in de kerk van Warsage, waarvan de toren destijds een kasteeltoren is, de grafsteen van Daniël van Werst. Lees hier verder.

Klik hier om terug te gaan.

error: