Familie
Op 8 januari 1871 werd in Simpelveld Jos (Jupke van Wersch, dialect voor Joseph, zijn roepnaam) van Wersch geboren als dertiende van totaal 21 kinderen van Johan Stefan Hubert van Wersch en Anna Horsmans. Zijn vader was landbouwer in Simpelveld en het gezin woonde sinds 1865 in het huis aan de kerk in Simpelveld waar hij een café had. Dit huis was eigendom van Pieter Ernst uit Aubel geweest die het aan Hubert verkocht voor ƒ 2500. Het huis had al een winkel. Het pand was in 1838 gebouwd. Hubert maakte er ook een koffiehuis van en organiseerde feesten.
Bij de geboorte in 1878 van het laatste kind overleed moeder Anna Horsmans in het kraambed. Jupke’s vader was pas 52 en had de zorg over veertien kinderen. Twee ervan zouden in 1879, een jaar na hun moeder, overlijden. Hubert was nu voor de tweede keer weduwnaar. Hij trouwde niet weer. Zijn oudste dochter was inmiddels 21 jaar, zijn tweede dochter was 17. De jongste kinderen werden bij familieleden in de regio ondergebracht. Hubert overleed in 1904 en bleef dus 26 jaar alleenstaand met kinderen.
Zoon Jupke trouwde in Luxemburg in 1905, vrij oud 34 jaar, met Anna Wark die in 1877 in Luxemburg geboren was. Zij was 28 jaar.
Zij hadden elkaar ontmoet tijdens de kermis van Moresnet waar Anna Wark toen woonde. Zij verbleef in de pastorie van Moresnet waar haar oom Nicolaus Kres pastoor was (tussen 1870-1894).
Uit dit huwelijk werden vijf kinderen geboren. In hun huis aan de kerk hadden ze vanwege de vele bezigheden van Jupke en Anna ook een meid voor alle huiswerk. In mei 1930 vierden zijn hun 25-jarige huwelijksfeest. Jos overleed door een ziekte in juni 1932, 61 jaar oud.
1928
De Commissaris der Koningin in de Provincie Limburg, eischer, procureur Dr. ROB. VAN OPPEN,
tegen
H. J. Van Wersch, wonende te Stapelveld, gedaagde, procureur Mr. J. STROOM.
Zitting 3 mei 1928 bij de arr. rechtbank in Maastricht.
Deskundigen beoordeelden in oktober 1927 de vraag of de in de te onteigenen terrein aanwezige Simpelveldersteen waardeloos is en zoo neen welke waarde aan dien steen is toe te kennen, hun oordeel omtrent de beantwoording dier vraag hebben neergelegd in hun rapport dd. 3 Febr. 1928.
Jupke had meerdere percelen grond in Simpelveld. Die zouden niet onteigend worden. Hij eiste voor de rechtbank hoe de grond aan deze percelen afgegraven diende te worden. Hij verloor met de uitspraak van 22 juni 1928. Die werd echter, weer voor de rechtbank van 29 december 1928, verworpen.
In het heemkundig tijdschrift De Bongard van 1994 staat op bladzijde 23 deze foto. In de twintiger en dertiger jaren organiseerde de naaimachinefabrikant Singer in de zaal van het hotel van Van Wersch gratis Knip-Naaicursussen.
Op de foto staan:
1: Marieche Eggen, 2: Agnes Janssen, 3: Marieche Peukens, 4: Jupke van Wersch, 5: ? 6: Bertine Delhaye-Jöbses, 7: ?
8: Cursusleider Hellenbrand, 9: ? 10: Trautje Hamers, 11: Maria Kerckhoffs, 12: Tina Schepers, 13: Marieche Bosch, 14: Liza Berger, 15: Marieche Hupperets, 16: ?
De krant van 1931 schreef:
De Singer-maatschappij, gevestigd te Maastricht, heeft jl. Woensdag 15 dezer in de zaal van dhr. Jos. van Wersch-Wark aan de kerk te Simpelveld onder vrij groote deelname, een gratis knip- en naaicursus geopend. Op dezen cursus, welke ongeveer 5 weken zal duren, wordt knippen van alle soorten lingerie, ondergoed, bovenkleeding, enz. geleerd, zoodat iemand die dezen cursus volgt, dit in het vervolg geheel zelfstandig zal kunnen doen. Tevens is hieraan verbonden een naaicursus, waar het naaien op de machine met al haar apparaten grondig geleerd wordt. Zooals we reeds constateerden, zorgt de Maatschappij voornoemd voor een prettigen en degelijken cursus, waaraan een ieder, die zich bekwamen wil in het maken van eigen kleederen, kan deelnemen.
Verenigingsleven
Jupke zit middenin, de man met het grijze haar.
Het café stond al in 1893 als “koffiehuize” op naam van Jupke. Die was toen 22 jaar. In 1900 waren er al zestig cafés in Simpelveld. In 1922 was het inmiddels een café. Hij had een druk zakelijk leven. Naast herbergier was hij tot het eind van zijn leven bakker.
Op 19-jarige leeftijd, in 1890, werd hij directeur ( = dirigent) van de harmonie St. Caecilia. Dat bleef hij tot en met 1923. In 1924 vroeg de harmonie via een advertentie om een nieuwe muziekdirecteur. Vanaf 1925 was hij voorzitter van de harmonie tot zijn dood in 1932.
In 1905 werd de zaal bij Hotel Van Wersch gebouwd en vanaf toen vonden daar de repetities en uitvoeringen plaats. In de harmonie speelden ook zijn beide broers Max op klarinet en Leo op piston. Hij componeerde voor de harmonie diverse stukken zoals Revolutie der Muzikanten. Uiteraard was de zaal bij hotel Van Wersch hun vereenigingslokaal.
De oprichters van de harmonie St. Caecilia waren in 1883 zijn neef burgemeester Louis van Wersch en zijn vader en wethouder Hubert van Wersch te samen met zes anderen.
Jupke bleef 35 jaar directeur en 10 jaar voorzitter en ere-directeur. In 1938 schreef het Limburgsch Dagblad over Jupke van Wersch: Als 18 jarige jongeling zwaaide hij reeds met een buitengewone begaafdheid een aangeboren muziektalent den dirigeerstok over de leden, en werd door zijn vriendelijkheid en offervaardigheid, zijn opgewektheid en gezond humor met recht de ziel der vereeniging genoemd. Onder deze jongen doch kundigen en energieken Directeur kwam, het muziekcorps tot ongekenden bloei.
Fietsen
Tijdens de wielerfeesten, georganiseerd door de Koninklijke Harmonie van Simpelveld werd in juni 1897 een wegwedstrijd gehouden van Simpelveld naar Heerlen en vv.
Jupke deed daaraan mee, maar dan wel in twee categorieën: langzaamrijden en langepijprijden, waarbij de heren dan een pijp in hun mond moesten vasthouden. Jupke won bij het langzaamrijden de derde prijs en bij het langepijprijden de tweede prijs.
Op de foto staat hij trots met zijn fiets naast zijn zus Marie en zijn broer Leo.
Dan is het ook niet vreemd dat in 1899 Jos (Jupke), zijn broer Leo en zes anderen de fietsclub Festina Lente (= haast u langzaam) in Simpelveld oprichtte. Zo was hij in 1908 de president van wielerclub Festina Lente en Piet Lerschen de secretaris. In 1929 bestond de club inmiddels dertig jaar.
Duiven
In dat jaar 1899 zat Jupke ook in het bestuur van de postduivenvereniging Lentebode. De andere bestuursleden waren Jos Vijgen en Wil Bosten.
In 1926 kwam er in de zaal naast het hotel ook een kegelbaan waar ons Genoegen hun thuishonk vond, net zoals de tweede kegelclub in Simpelveld Alle Negen. Zo vond ook de pluimveevereniging Vereenigde Vrienden hier hun honk voor hun vergaderingen en pluimveetentoonstellingen. Er waren verder in de zaal openbare verkopen van notarissen, feestavonden, jaarbijeenkomsten, concerten en toneelvoorstellingen. Maar ook in 1926 een demonstratie wat radio inhoudt. In de tuin achter de zaal werden ook uitvoeringen gegeven.
Pluimvee
Naast al zijn activiteiten in het verenigingsleven was hij net als zijn broer Xavier geïnteresseerd in de konijnenteelt. Xavier werd er landelijk en internationaal zeer bekend mee. Jupke deed bijvoorbeeld in 1922 mee aan een pluimvee- en konijnententoonstelling in Heerlen waar hij zelfs een prijs won met een bepaald soort konijnen.
Vele mensen hielden konijnen voor het vlees. Datzelfde jaar was er de Provinciale Huisvlijttentoonstelling. Daar won Jupke twee eerste prijzen met zijn konijnen en een tweede en derde prijs met zijn duiven. In 1924 won hij eerste prijzen met zwart wit sierduiven en loopeenden en in februari 1925 weer prijzen met zijn konijnen. Op deze tentoonstelling in Terwinselen van de pluimveevereniging Wilhemina was Xavier wel een van de erecomité leden.
Tijdens de landbouwtentoonstelling in januari 1926 in de Dominicanerkerk in Maastricht won Jupke de eerste prijzen met het kippenras Orpingtons. In diezelfde maand was er in de zaal van Bondshotel Van Wersch-Wark ook een internationale pluimveetentoonstelling met 502 inzendingen van hoenders, konijnen, sier- en postduiven, fazanten, eenden, ganzen en kalkoenen zoowel als van pluimveebenoodigdheden. In november 1927 was er weer een pluimveetentoonstelling in zijn eigen zaal. Jupke won de eerste prijs met zijn duiven en een bepaald soort kippen. In december 1932 werd bij de weduwe Van Wersch-Wark drie hanen gestolen en de nacht erop een vette grijsachtige gans ter waarde van ƒ 4.-
Waarom Jupke zich met pluimvee en konijnen bezig hield, terwijl zijn broer daar zo beroemd mee was geworden is niet bekend. Wellicht wilde Xavier zich meer en meer terugtrekken uit deze wereld en deed hij zijn kippen en konijnen over aan zijn broer Jos?
Hotel Van Wersch
Het hotel Van Wersch werd op 26 oktober 1894 een Bonds Hotel, dat wil zeggen dat het hotel nu aangesloten was bij de ANWB. In het contract stond: De werkende leden van den Algemeenen Nederlandschen Wielrijdersbond zullen tot wederopzeggings toe het recht hebben van het genoemde hotel gebruik te maken tegen het volgend tarief: logies met ontbijt 1 gulden, diner zonder wijn 75 cent, diner met een halve flesch wijn 1,25 gulden en wijnen volgens wijnkaart 20% korting.
In 1929 werd Jos. van Wersch tot secretaris benoemd van de nieuwe Zuid-Limburgsche Bond van Bierbottelaars en Limonadenfabrikanten.
In 1932 was Jupke overleden. Omdat de vergunning natuurlijk op zijn naam stond, diende de oudste zoon Maxime in 1932 een verzoek in om de vergunning op zijn naam te zetten; hetgeen geschiedde. In 1949 ging de vergunning over op zijn broer Leo.
Jupke was regelmatig bezig aan zijn huis. In 1914 kwam er eenen kleinen betrekkelijk kleinen ombouw. Jos noemde zich in de bouwvergunningaanvraag: winkelier enz te Simpelveld. Hij verplaatste de winkel naar een ander deel van het huis en bouwde een kamer met verdieping achter het huis met wc’s. Het huis bezat nog geen zaal. In de aanvraag van 1919 omschreef Jupke zich als hotelhouder enz. Ondertussen was de eetkamer aan de voorkant café geworden. De winkel ernaast werd verkleind en de keuken werd nu bij het huis betrokken.
Klik hier voor een artikel en foto’s over het hotel.
Witte Bioscoop
In 1923 begon Jupke van Wersch uit Simpelveld, op initiatief van zijn vrouw, met de Witte Bioscoop in Simpelveld. De bioscoop was een onderdeel van het geheel. Jos. van Wersch had op dit adres een woning, een winkel, een café, een bakkerij en uiteraard de cinema.
De Witte Bioscoop was een keten van bioscopen die films vertoonde die geschikt waren voor katholieken. Deze organisatie was in 1911 in Amsterdam ontstaan om de zedelooze films te bestrijden en werd mede gesteund door minister-president Ruys de Beerenbrouck en de Nederlandse bisschoppen.
Klik hier voor het artikel met foto’s over de Witte Bioscoop.
Anna Wark
Anna werd, als eerste vrouw en ook nog eens met voorkeurstemmen, in 1923 toegelaten tot de gemeenteraad van Simpelveld. Haar schoonvader had er ook in gezeten. Die toelating tot de raad ging niet over rozen. Op 24 augustus 1923 was een verzoek bij Gedeputeerde Zaken ingediend om haar niet toe te laten. Op 1 september werd dat verzoek nietig verklaard waarna zij op 4 september werd geïnstalleerd. Zij bleef tot en met 1927 in de Raad. Samen met enkele anderen stemden zij in 1925 tegen het voorstel om een nieuw gemeentehuis te bouwen waarvan de kosten ƒ 11.000 bedroegen. Dat is nu € 5000, maar in de koopkracht vertaalt naar anno 2020 is dat € 87.000 (bron: www.iisg.nl). In plaats daarvan werd besloten het bestaande gemeentehuis te verbouwen.
De vergunning van de bioscoop stond op naam van Jupke. Na zijn overlijden in 1932 werd de vergunning overgezet op haar naam. Uiteraard waren er wel voorwaarden aan verbonden. Klik hier.
Bakker Jupke Van Wersch
Op de bakkerskar staat met prachtige letters Fa. van Wersch-Wark.
Vele jaren na het overlijden van Jupke was Anna Wark in augustus 1937 eindelijk zover om de handelsnaam van het bedrijf (winkel in koloniale waren, electrische Brood- en Bankerbakkerij, Koloniale Waren, Tabak en Sigaren, Wijnen en Likeuren, zoals hierboven op het brievenhoofd te zien is, te veranderen. Als nieuwe eigenares koos zij als handelsnaam: J.H. van Wersch-Wark. In november 1937 werd er weer een verandering toegepast.
Het bedrijf (café, brood- en banketbakkerij, koloniale waren, tabak, sigarenwinkel) ging nu naar de oudste zoon Maxime. En de bioscoop ging naar zoon Leo. Ook nog in de jaren daarna werd de naam Wed. Jos van Wersch-Wark of Fa. v Wersch-Wark gebruikt.
Na het overlijden van Anna Wark moest natuurlijk de drankvergunning ook overgezet worden. Leo schreef hierover in augustus 1949 een brief aan de gemeente. Hij woonde in de Irmstraat. Twee weken later stond de vergunning op zijn naam.
Terugkijkend op het huwelijk van Jupke en Anna is de conclusie dat Jupke de verenigingsman was en Anna de zakenvrouw. Het draaide goed, in 1916 werd het bedrijf door de Belastingdienst voor ƒ 3200 aangeslagen .
Klik op enkele oude familiefoto’s (met dank aan Michael Reinders).
Op 17 juni 1932 kwam de hele familie Van Wersch naar Simpelveld voor de begrafenis van Jozef van Wersch. Ook burgemeester Adolf Scheelen was erbij. Van de mannen werd toen een foto gemaakt:
Vlnr staand: 1: Joseph van Wersch, 2: Max Darley, 3: Zef Sampermans 4: dokter Zef van Wersch, 5: Hubert Hermans, 6: Max Jöbses, 7: Max Berger, 8: burgemeester Adolf Scheelen, 9: Leo van Wersch, 10: een onbekende, 11: Felix Bisschoff, 12: Pierre Jöbses.
Vlnr zittend: 13: Jacques van Wersch, 14: Maxime van Wersch, 15: Hubert Jöbses, 16: Corné Berger, 17: Hubert Klinkenberg
Jupke kreeg vijf kinderen: Maxime, Tonia, Leo, Joseph, Hubert. Toen hij overleed waren zij 26, 25, 23, 21, 14 oud. Op de foto staan de zonen Maxime (nr. 14), Leo (nr.9) en Joseph (nr.1).
Hubert Hermans (nr. 5) was de zoon van een zus van Jupke. Zo ook Zef Sampermans (nr. 3), maar dan van een andere zus.
Hubert Jöbses (nr 15) was ook een zoon van zijn oudste zus. Hij was toen 52 jaar. Wellicht dat nr 12 zijn zoon is. Max Berger (nr. 7) was ook een neef van hem, net als Hubert Klinkenberg (nr. 17)
Zef (nr 4) en Jacques (nr. 13) van Wersch zijn zonen van zijn broer Maximiliaan. Zef was toen 34 jaar en Jacques 35
Felix Bisschoff (nr. 11) was de man van een dochter van de oudste zus van hem, dus een zwager van nr. 15
Max Darley (nr 2) was getrouwd met dochter Ella uit het huwelijk van Maria van Wersch (zus van Jupke) met Jacques Sampermans
En dan de onbekende (nr.10) : wellicht is dat Jacques Havenith, de man van zijn enige dochter. Hij was net twee jaar getrouwd met zijn dochter en was 20 jaar.
Een verhaal uit de oorlog
Het verzetsgezin Speetjens
De gezinsleden waren goed op de hoogte van alle oorlogshandelingen, want zij hadden in de koestal achter konijnenhokken een radio verstopt, waar geregeld stiekem naar geluisterd werd. Niet alleen Mathieu, maar ook zijn vader, zijn broer Constant en de jongere Arthur werden ingeschakeld om ‘verzetsklussen’ op te knappen. Zijn laatste waagstuk is Arthur tot op de dag van vandaag bijgebleven. In de zomer van 1944 werd hij gevraagd om in Heer Max Darley, die door de Duitsers op de hielen werd gezeten, op te halen. Met paard en een kar volgeladen met klie (klaver) ging hij op pad. Ergens in de Mockstraat, achter een poort, kroop Max onder de klaver en begonnen zij aan de terugweg naar ’t Rooth. Halverwege tussen Scharn en Bemelen stonden Duitsers te controleren. Iedereen werd aangehouden, ook Arthur met ‘zijn vracht’. Arthur dacht dat zijn laatste uur had geslagen. Maar zij bleken bijzondere engelbewaarders te hebben, want tot Arthurs opluchting prikten de Duitsers mis en mocht hij verder trekken.
Bron van dit verhaal: Klik hier.
Overlijden Jupke van Wersch
Begrafenis wijlen Jos. van Wersch.
Onder een tot nog toe te Simpelveld haast ongekende belangstelling werd Dinsdagmorgen Jl. ter laatste rustplaats gedragen wijlen dhr. Jos. van Wersch, of tewel heinde en verre, bij jong en oud beter bekend onder den naam van „’t Van Wersche Jüpeke”.
In leven was wijlen Jos. van Wersch hier in de streek wel haast de eenigste mensch, die aan ontelbare overledenen, hetzij kort bij of ver af, steeds de laatste eer ging bewijzen, vandaar dan ook, dat de geachte familie Van Wersch het genoegen mocht smaken, dat niet alleen uit Simpelveld maar ook uit de naburige gemeenten, alsmede uit Holland, Duitschland en België, de mensen waren gekomen om den overledene de laatste eer te bewijzen.
Zoowel hoogstaande persoonlijkheden als rijk en arm gingen mee in den onafzienbaren begrafenisstoet, welke werd voorafgegaan door de Kon. Harmonie „St. Cecilia”, waarvan wijlen Jos. van Wersch vanaf kindsbeen lid is geweest, er voor heeft gestreden met hart en ziel en lange jaren tot aan zijn dood is voorzitter geweest.
Eenige regels overgenomen van het bidprentje geven wel het duidelijkste den levensloop weer van wjjlen van Wersch:
De ontslapene was eenvoudig en oprecht, hartelijk voor allen die hem kenden, rechtvaardig in zijn doen en laten, en van vroolijk opgewekt gemoed.
Vandaar dan ook, dat men van hem mocht zeggen, dat hij slechts vrienden had en door eenieder werd geacht en bemind.
In den geest zal de overledene hier door de Simpelveldsche bevolking wel nooit vergeten worden.
bron: Limburgsch dagblad, 16-06-1932.
Klik hier voor Jos van Wersch in de Simpelveldse Tak.