Genealogische website Warsage

koster-frans
1885-1964

Frans/Franz van Wersch was vooral bekend omdat hij koster op de Molenberg in Heerlen was waar hij vele mensen kende en die vele mensen hem kenden.
Hij werd in het Duitse Herbern op 30 januari 1885 geboren. Zijn vader was Joseph van Wersch die tot zijn overlijden in 1925 het Grand Hotel in Vaals had. Diens zoon Karl, dus een broer van Frans, had destijds ook een hotel in Vaals. Net zoals iedere jongeman moest ook Frans/Franz in militaire dienst. Het was 1903. Op dat moment was hij kelner in Vaals, wellicht in het hotel van zijn vader in Vaals? Hij hoefde niet op te komen.
In 1907 schreef Frans, 22 jaar oud, zich in als inwoner van Amsterdam. Een hele wereldreis vanuit Vaals. In Amsterdam zei hij kellner te zijn. Logische gezien het beroep van zijn vader en broer.

 

1907 – 1915, varen

Kort daarna werd hij  steward op de grote vaart. Een van zijn eerste boten waarop hij voer, was de O.H Wiens in 1907. Franz was toen 22 jaar.

In 1908 kreeg hij zijn afmonsteringsbewijs:getuigschrift-Franz

Afmönstringsbetyg
för Frans Van Wersch vilken som Mässrumsstewart tjänstgjort på O.H. Wiens hemmahörande i Malmö den 16 oktober 1907 till den 17 juni 1908 på resa från Rotterdam till utrikes och inrikes orter och tillbaka till Grimsby mot en månads hyra av 30 kronor.

Uppförande och duglighet

Är han nykter? – Ja
Hur uppför han sig mot befälet? – Berömligt
Hur uppför han sig bland besättningen? – Berömligt
Har han åkommor som hindrar honom att utöva sin tjänst? – Nej
Är han kunnig i sjömansarbete?
Kan han sy segel?
Kan rodret överlämnas till honom och är han påpasslig därvid?
Hur har han fullgjort den åtagna tjänsten och vilket av följande vitsord kan honom tilldelas? –
Berömligt Ja.
Godt
Antagligt
Oduglig
Är han arbetsam eller inte? – Arbetsam

Maskinfacket

Hur sköter och vårdar han maskinen?
Är han kunnig i att elda?
Har han i nöd tillfälle någon kännedom att sköta maskinen?

Övriga anmärkningar

Skött sin tjänst väl, varför särskilt rekommenderas.Överlämnat till ovan nämnda person i min närvaro intygas, Grimsby den 16 juni 1908.
K. Malmström
Befälhavare

Afmonsteringsgetuigschrift
Voor Frans van Wersch die als messroom steward gewerkt heeft aan boord van de SS. O.H. Wiens wiens thuishaven Malmö is, die van 16 okt. 1907 tot 17 juni 1908 voer van Rotterdam naar internationale en plaatselijke havens en terug naar Grimsby. Zijn maandloon was 30 kronen.

Gedrag en vakbekwaamheid

Is hij nuchter? – Ja
Hoe is zijn gedrag richting officieren? – Uitstekend
Hoe is zijn gedrag richting de bemanning? – Uitstekend
Heeft hij een ziekte die hem belet zijn werk te doen? – Nee
Kan hij als matroos werken? – (geen commentaar)
Kan hij zeilen herstellen? – -(geen commentaar)
Kan het roer aan hem gegeven worden en doet hij dat goed? – (geen commentaar)Werden zijn taken goed verricht en welke bekwaamheden kunnen hem toegewezen worden
Uitstekend. Ja
Goed.
Acceptabel.
Onbekwaam.
Werkt hij hard of niet? Grote werklust

Machinekamer vakmanschap

Hoe gaat hij om met de machines – (geen commentaar)
Heeft hij kennis als stoker? – (geen commentaar)
Kan hij bij problemen de machines bedienen? -( geen commentaar)

Overige opmerkingen
Hij deed zijn werk uitstekend en daarom is hij aanbevelingswaardig.Afgegeven aan de bovenvermelde persoon in mijn aanwezigheid,
Grimsby, 16 juni 1908
K. Malmström
Kapitein

In juli 1914 ging hij als steward aan boord van de Penrith Castle van Yokohama naar Port Townsend (U.S.A.). Hij had gezegd dat hij 20 was, maar in werkelijkheid was hij 30 jaar.

 

Hij stuurde vanuit allerlei havens kaarten naar zijn ouders in Vaals. Zo zijn er kaarten bewaard uit Riga, Khan-el-Ahamr, Bethlehem, Duitsland, Bethanië, Constantinopel, de Dode Zee, allemaal uit het begin van de 20ste eeuw.

Huwelijk

Lang heeft hij niet gevaren want hij trouwde in Vaals op 3 augustus 1916 met Anna Maria Helena Prange, geboren Vaals 17 april 1896. Bij hun huwelijk was Franz 31 jaar en zijn bruid Anna 20 jaar en dus minderjarig. Frans gaf op machinebreier te zijn van beroep. Vaals had destijds een grote textiel industrie. In zijn vrije tijd was hij koster-organist in de kerk van Wahlwiller.

1919 – 1964, Heerlen

wersch-prange

Na hun huwelijk verhuisden zij naar Heerlen waar hij in 1919 zich aansluit bij de net opgerichte parochie Verschijning van de H. Maagd Onbevlekte Ontvangenis. De missen waren in een noodkerk. In 1923 werd hij dirigent van de Molenbergse orkest vereniging,  Pas in 1927 werd de Onze-Lieve-Vrouwe van Lourdeskerk ingewijd ontworpen door Caspar Franssen. Zowel in de noodkerk als in de Lourdeskerk was hij koster-organist. Eerst op het harmonium en later, toen de pasgebouwde kerk meer geld had, op het orgel.

 

In 1925 hadden zij al een sigaren- en sigarettenzaak De Javaan in de Dr. Schaepmanlaan 1 in Molenberg, Heerlen. Halverwege jaren 50 aan de Tollensstraat in Heerlen. Rechts van de winkel aan de Schaepmanstraat stond een bijgebouwtje. Dat was de muziekkamer met de piano waar zoon Karel veel oefende. Het echtpaar kreeg vier kinderen.


In een ander deel van het huis had hij ook een kantoortje van de PTT waar zijn oudste dochter Annie van Wersch werkte. Zij overleed in 2010 op 92 jarige leeftijd.

 

Doordat een ontwikkelingsmaatschappij in de jaren vijftig van de vorige eeuw steeds meer grond bij hen in de buurt kocht om flats te bouwen, viel op een gegeven moment ook hun huis toe aan dit bedrijf. Op de rechterfoto uit 1955 zie je links de winkel en rechts de nieuwbouw. Hierdoor verhuisde het gezin met de winkel naar de Tollenstraat in Heerlen. Al vroeg hadden zij telefoon. In het telefoonboek van 1950 stond: F.J. v. Wersch, Dr. Schaepmanstraat 1, tel K. 4440 – 3119.

Franz gaf in 1920 enkele ansichtenkaarten uit met foto’s van huizen uit de Molenberg. De eerste huizen in deze wijk werden pas in 1913 gezet.

 

Op de website Heerlen vertelt schrijft Ton Otten het volgende: In die periode werd voor de gas-apparaten mijngas gebruikt, later werd dit vervangen door aardgas. Een tijdlang moest je gebruik maken van een gasmuntmeter. Muntjes ter waarde van tien cent kon je in de sigarenwinkel van Van Wersch in de Tollensstraat krijgen. Het gebeurde wel eens dat tijdens het koken de gaspit zwakker werd, een teken dat het muntje “op” was. Ik moest dan van Ma snel naar de sigarenwinkel rennen voor nieuwe muntjes anders werd alles weer koud. Later werden de muntmeters gelukkig vervangen door het type dat ook nu nog wordt gebruikt. Alleen een aantal wanbetalers behield de muntmeters.

 

In oktober 1936 verwierf Franz pas het Nederlanderschap. Hij was immers in het Duitse Herbern geboren. In de Handelingen van de Tweede Kamer oktober en december 1936 werd dat besproken in het Kamerstuk 473. In het telefoonboek van 1950 stond F.J. v. Wersch, Dr. Schaepmanstraat 1, tel K. 4440 – 3119. Hij was winkelier.

Koster-organist-dirigent

Al vroeg was hij koster. Eerst in Wahlwylre en daarna, vanaf 1919, in Heerlen-Molenberg in de Onze Lieve Vrouwe van Lourdeskerk. Dat bleef hij tot zijn 70ste, tot eind januari 1955. Hij was al vanaf het begin van deze kerk koster. Tijdens het Rijke Roomsche Leven in de dertiger jaren was hij contactpersoon voor de verkoop van treinkaartjes naar processies, bedevaarten en openluchtspelen. In 1937 bijvoorbeeld verkocht hij een retourkaartje voor 69 cent (= € 0,31) naar Maastricht voor de Heiligdomsprocessie en twee weken later een retourkaartje voor 44 cent naar de basiliek in Meerssen waar een pelgrimstocht was met openluchtspel. De kaartjes voor de 1e rang kostte 64 cent en voor de 2e rang 44 cent.
In 1944 vierden zowel de kerk als de koster-organist hun 25-jarig jubileum.

 

koster-fransFrans v. Wersch maakte de groei mee van Molenberg, ruim 35 jaar was hij koster organist.

De parochie van Onze Lieve Vrouw van Lourdes te Molenberg-Heerlen heeft in de ruim 35 jaren van haar bestaan vijf pastoors gekend, een achttal kapelaans, maar slechts één koster: Frans Van Wersch. Na bijna 36 jaar trouwe dienst is de heer Van Wersch Zaterdag 29 Jan. voor het laatst in dienst geweest. Onlangs is hij feestelijk gehuldigd bij gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag en hebben geestelijkheid en parochianen afscheid genomen van hem, die feitelijk niet weg te denken is uit het hooggelegen kerkgebouw op Molenberg. „Köster” zal Frans van Wersch bij oud en jong op Molenberg blijven heten, ook al komt hij binnenkort te behoren tot de op Molenberg gestichte nieuwe parochie. Zijn woonhuis aan de Tollensstraat immers behoort tot het gebied van bouwpastoor Corbey.

 

Wat deze man krasse, blije en kundige man te vertellen heeft, wanneer hem gevraagd wordt naar herinneringen aan een uitzonderlijk lange diensttijd als koster organist? Hij lacht slechts en is zichtbaar in zijn gedachten bij gebeurtenissen welke bij hem in de thans aangebroken rust-periode nog vaak de revue zullen passeren. Blijde, maar ook droeve herinneringen. Wanneer het elf Februari is, denk ik ieder jaar weer aan die rampzalige elfde Februari van 1926, vertelde ons Frans van Wersch. Oudere Heerlenaren herinneren zich wellicht, dat op die dag des morgens een steiger is ingestort in de toen in aanbouw zijnde parochiekerk van Molenberg. Zeven arbeiders stortten naar beneden; twee werden gedood, twee zwaar gewond en de overigen moesten met minder levensgevaarlijke verwondingen naar het ziekenhuis worden overgebracht. Frans van Wersch was als een der eersten bij de slachtoffers.

(zie hieronder voor meer info)

DRUK LEVEN ACHTER DE RUG
Als koster-organist-klokkenluider-misdienaar (deze laatste functie vervulde hij voornamelijk in de vroegmissen, wanneer de misdienaartjes zich hadden verslapen!!) heeft de heer van Wersch een druk leven achter de rug. Al de hem opgedragen arbeid echter heeft hij steeds verricht met blijmoedigheid, stiptheid en nauwgezetheid. Hij heeft het als een uitverkiezing beschouwd iedere dag daadwerkelijk te mogen bijdragen aan de luister van de eredienst. Het schoonste geschenk dat hem Zondag bij zijn afscheid is aangeboden, vindt de heer van Wersch de fraaie interieur-foto van de kerk van Onze Lieve Vrouw van Lourdes. Deze foto werd hem geschonken door pastoor van Oppen.

 

MOLENBERG…. EEN MODDERPOEL
We vroegen Frans van Wersch naar de komische momenten, welke hij als koster ontegenzeggelijk moet hebben meegemaakt. Hij lachte weer…… ,Moet ik iets vertellen over die zuster, die me meehielp bij het opzetten van de Kerststal en van een ladder pardoes in de gereedstaande krib viel… of van die vrouw, die ik letterlijk uit de modder heb moeten trekken? O ja, die modder…”

 

En daar vernamen we iets over Molenberg anno 1920. In die tijd dat bouwpastoor (later deken) Nicolaye doende was Molenberg tot een aparte parochie te vormen en Frans van Wersch hem daarbij trouw terzijde stond, was het gehele gebied dat thans met voorname villa’s en frisse arbeiderswoningen is volgebouwd, één grote moddervlakte. De Molenberglaan en een gedeelte van de Kerkraderweg hadden toentertijd reeds enige vorm gekregen, maar voor het overige was Molenberg een troosteloos gebied, doorkruist door enkele voetpaadjes. Dat een ter kerke gaande vrouw op een moerassig pad niet meer voor of achteruit kon, hebben we als waarheid van de heer van Wersch moeten aannemen.

 

Tussen de tijd dat Molenberg ‘n grote modderpoel was en thans liggen 36 dienstjaren van Frans van Wersch, die de parochie van Molenberg heeft zien groeien, mensen zag komen en gaan, hele woonbuurten zag oprichten, moderne scholen heeft zien ontstaan en zelf de eenvoudige, blijmoedige koster is gebleven, met wie iedereen graag had en heeft te doen. Op zijn best en uitbundigst was hij immer tijdens toneel- of zangavonden, waarbij hij trouw werd gesecondeerd door Piet Malherbe en Piet Bemelmans. Maar dat is een hoofdstuk apart.

bron: 8 februari 1955

lim-dgblad-4-jan-19557 Arbeiders vielen van kerkdak
Uit de herinneringen van koster van Wersch
Gediend onder vijf pastoors


HEERLEN, 3 Jan. (eig. red.) – 30 Januari zal een gedenkwaardige dag worden voor koster-organist Frans van Wersch van de O.L.V. van Lourdesparochie op de Molenberg. Voor het eerst sinds 1919 zal hij niet om kwart over vijf in de ochtend gewekt worden door de ratelende wekkerbel die hem er aan herinneren moet dat het tijd wordt om de ochtendklok te gaan luiden.


Want op die bewuste 30 Januari -zijn 70e verjaardag bovendien -neemt de heer van Wersch officieel afscheid van zijn kostersambt. Als er iemand kan vertellen over het stukje dynamisch gegroeid Heerlen, dat Molenberg heet, dan is het wel Fr. van Wersch. En om te demonstreren hoe een akelig vlek de Molenberg ‘n kleine 35 jaar geleden toch wel was, vertelde koster van Wersch ons de geschiedenis van een vrouw die op weg naar de noodkerk  -het tegenwoordige patronaats- gebouw – in de modder bleef steken en er letterlijk uitgetrokken moest worden.

 

Maar vanzelfsprekend ligt zijn belangstelling voor de afgelopen jaren voornamelijk op kerkelijk  gebied. De kerk daar is Frans van Wersch mee vergroeid. Driemaal per dag, 35 jaren lang luidde hij de klokken, des morgens in alle vroegte, ’s middags bij het Angelus en ‘s avonds als het donker werd. Het is zeer dikwijls voorgekomen dat hij als organist 3 Hoogmissen achter elkaar moest spelen en zingen tegelijk. Jarenlang bespeelde hij een eenvoudig harmonium maar sedert enkele jaren beschikt de kerk over een prachtig orgel. Met zeer veel liefde heeft Frans van Wersch altijd zijn ambt van koster-organist uitgeoefend.


Zijn allereerste “patroon” was deken Nicolaye z.g., de toenmalige bouwpastoor van de nieuwe Molenbergse parochie. In de oude noodkerk moest men zich natuurlijk op alle mogelijke manieren behelpen. Een zeer droeve herinnering bewaart hij nog steeds aan de bouw van de nieuwe kerk. Op een morgen in het jaar 1926 terwijl in de noodkerk een Hoogmis werd opgedragen stortten zeven arbeiders van het dak van de in aanbouw zijnde nieuwe kerk omlaag. Twee van hen vonden de dood.

HERINNERINGEN
Er zijn vanzelfsprekend ook aangename herinneringen. Op een gedenkwaardige dag voor Kerstmis bv. was koster van Wersch, zoals hij elk jaar deed, bezig met het opzetten van de kribbe in de kerk. Hij werd hierbij behulpzaam terzijde gestaan door de zusters. Op een gegeven moment begaf de kribbe het en de koster viel omlaag. Hij maakte echter geen kennis met de harde kerkvloer want hij werd netjes opgevangen door een vlug reagerende zuster.

 

En dan die bewuste plechtigheid op Allerheiligen. De dirigent van het kerkelijk zangkoor was ziek. En zo kwam de koster onvoorbereid voor het feit te staan dat hij moest dirigeren. En midden onder een machtig stuk kerkmuziek zweeg het kerkkoor in alle talen. Men was volkomen de tel kwijt. Het is enkele minuten doodstil geweest in de overvolle kerk maar langzaamaan kwamen de stemmen aarzelend weer op gang en het werd tenslotte nog een dragelijke vertolking.

 

Koster van Wersch heeft al veel pastoors zien komen en gaan: achtereenvolgens pastoor deken Nicolaye z.g. pastoor Windhausen z.g. pastoor Riga z,g. pastoor Dohmen. Onder pastoor van Oppen tenslotte neemt hij op 30 Januari a.s. feestelijk afscheid van zijn ambt waaraan hij zich lange jaren met veel toewijding heeft gegeven.

bron: Limbursch Dagblad januari 1955

koster-febr-1955

Na 36 jaar trouwe dienst.
Koster-organist Van Wersch met pensioen
Grootse huldiging

MOLENBERG, 31 Jan. — (Eig. red.) — Zondag j.l. vierde de heer F. van Wersch, uit de Tollenstraat op de Molenberg, zijn 70ste verjaardag. De viering van deze 70ste verjaar dag zou voor de heer van Wersch en zijn familie niet zo heel veel afgeweken zijn van de 69 andere, die hij er reeds heeft „opzitten”, ware het niet, dat de jarige ruim 35 jaar lang de accurate koster-organist van de O. L. Vrouw van Lourdeskerk te Molenberg was en nu — bij het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd — dit ambt overdroeg aan de heer W. Beerkens. Molenberg heeft haar sympathieke koster een grandioos afscheid bereid.

 

De feestdag werd Ingezet met een plechtige hoogmis, waaronder het kerk. zangkoor o.l.v.. de heer Cl. Brokamp op zeer verdienstelijke wijze de 4-stemmige mis van Wiltberger zong en Jo Dusseldorp subliem het orgel bespeelde. Pastoor van Oppen hield de feestpredicatie. Hij stak de loftrompet over zijn koster, die de waarde van dit verheven ambt steeds begrepen had en dit bijna 36 jaar lang. Hij memoreerde de heilwens van Vader Bisschop in de ontslagbrief. Als deze wens van Vader Bisschop in vervulling gaat, staat koster van Wersch een glorieuze oude dag te wachten. De grote patronaatszaal, waar na de H. Mis ‘t officiële afscheid plaats vond, bleek vele malen te klein om de parochianen, de harmonie „St. Bernadette”, het kerk. zangkoor en de ontelbare vrienden van elders van de populaire koster te kunnen bevatten.

 

 „St. Bernadette” en het kerk zangkoor zorgden aanstonds voor de feeststemming. Naast de voltallige parochiegeestelijkheid en het kerkbestuur kwamen de loco-burgemeester van Heerlen, weth. Schutgens en ir. Dubois van Limagas afscheid van hun koster nemen. De eerste spreker die een begin maakte met de stapel loftuitingen. waarmede de heer van Wersch beladen werd, was de heer Artz, die dit namens het kerkbestuur deed. De heer de Jong, wnd.-secretaris van het kerk. zangkoor, vergrootte de stapel en bood een electrisch scheerapparaat en aan mevr. van Wersch bloemen aan. Met een vloeiende speech gaf de heer Hutjens, voorzitter van de harmonie „St. Bernadette”, de stapel een formidabele vorm. Drie zangertjes van het jongenskoor St. Gregorius droegen, zij het dan iets minder vloeiend maar echt gemeend, ‘t hunne bij en tevens een geschenk. Een zoon van de heer, van Wersch dankte voor de hulde aan zijn vader bewezen. Daarna hebben de gehele Molenberg en vele anderen van de gelegenheid om koster van Wersch de hand te drukken, gebruik gemaakt. Ook in de loop van de dag moest koster van Wersch aan zijn woning vele felicitaties In ontvangst nemen, Hier verscheen o.a. drs. Rottier, directeur van de Staatsmijnen.

bron: Limburgsch Dagblad februari 1955

Dankbetuiging.
lim dgbl 7 febr 1955Voor de vele blijken van belangstelling en ontvangen cadeaux bij gelegenheid van mijn 70ste verjaardag en afscheid als koster-organist der parochiekerk te Molenberg-Heerlen zeg ik langs deze weg hartelijk dank aan de H.H. Parochiegeestelijken, Kerkbestuur, Kerkel. Zangkoor St. Gregorius, Harmonie St. Bernadette, Biljartclub Krijt op Tijd en aan allen die hebben deelgenomen aan de receptie en hierdoor deze dag voor mij tot een onvergetelijke hebben gemaakt.
Frans van Wersch

bron: Limburgsch Dagblad februari 1955

 

Heerlen had een zangvereniging Mignon waar Franz onderdirecteur van was. of te wel assistent-dirigent. In 1940 vierde hij hier zijn 12,5 jarige jubileum. Dus hij kwam er in 1927 bij. Toen was hij 42 jaar.

steigerHierboven haalde Frans van Wersch het ongeluk uit 1926 aan waarbij zeven mannen gewond werden. In de krant van de dag na de ramp in 1926 stond dat het ongeluk om 09.00 uur ‘s ochtends gebeurde. Een balk van den hulpsteiger was gebroken, waardoor de steiger instortte. Op den steiger waren 7 timmerlieden bezig met het opzetten van een dakspant. Zij vielen naar beneden en werden allen ernstig gewond. Zij zijn naar het Ziekenhuis te Heerlen overgebracht waar de werkman L. Hermans uit Valkenburg is overleden.
De steiger was een hulpsteiger die op de steiger rustte die tegen de muur was aangebracht. De stelling kwam in beweging waardoor de steiger instortte. De zeven werkmannen vielen dertien meter omlaag. Het waren: H. Vesters uit Hoensbroek, G. Bolk uit Chevremont, L. Hermans uit Valkenburg, M. Middenveld uit Hoensbroek, K. Hagendoorn it Schaesberg, H. van Ogtrop uit Hulsberg en G. Kolleve uit Houten.
De heer Hermans overleed die middag in het ziekenhuis en de heer Middelveld de volgende dag.

Overlijden

Frans overleed na een verkeersongeval in Heerlen op 21 juli 1964, 79 jaar. Terwijl hij aan het fietsen was, werd hij door een auto bij Terworm gegrepen en was op slag dood. Zijn vrouw overleefde hem 22 jaar en overleed in 1986, 89 jaar oud. 1964.frans-overlijden

 

Op de site Heerlen vertelt schreef Lei Wolters in 2013: Inderdaad, zoals Fré Beckers vertelt, had de oude koster, de heer van Wersch, een rookartikelenwinkel annex schrijfwarenhandeltje op de hoek Kerkraderweg / Dr. Schaepmanstraat. Na afbraak van het bewuste pand kon hij een nieuw winkeltje inrichten op de hoek Tollensstraat / Da Costastraat. We hebben het dan over 1954/1955. Van Wersch was dan wel oud, maar nog kwiek en lenig. Hij had geen trapje nodig om op het altaar te springen. Praktisch iedere morgen ging hij na de kerkdiensten zwemmen in het Sportfondsenbad of in Terworm. In zijn jonge jaren was hij zeeman op de grote vaart. Daar kon hij smakelijk over vertellen.

Dodelijk ongeval in Heerlen
HEERLEN Gisteren is op het kruispunt Antwerpseweg – Esschenderweg Ter Worm Heerlen, de zeventigjarige heer Wersch verongelukt. De man stak met zijn brommer de Rijksweg over en verleende geen voorrang aan de automobilist V. uit Boskoop. Wersch was op slag dood. De auto van V. werd licht beschadigd.

bron: de Nieuwe Limburger 22 juli 1964

Klik hier voor Frans van Wersch in de Teuvense Tak.

error: