Vaals werd eind 19e eeuw begin 20e eeuw een belangrijke toeristisch dorp. Ook vanwege het drie (en een korte tijd vier) landenpunt maar het was vooral de natuur die de mensen trok. Vaals bezit “bergen” en werd toeristisch verkocht als hoogste punt van Nederland. Veel gasten kwamen vanuit het Duitse gebied. Vaals was daardoor ook Duitsland gericht. In die beginjaren van de 20ste eeuw waren ook drie Stamgenoten die hier in Vaals een hotel begonnen.
Dat waren
- Pieter Emanuel van Wersch (Kerkraadse Tak) met hotel Egypten en hotel Hindenburg, beide aan nu de Maastichterlaan,
- Jos van Wersch (Teuvense Tak) met zijn Grand Hotel aan het Wilhelminaplein,
- Karl van Wersch, de zoon van Jos met ook een Grand Hotel aan nu de Maastrichterlaan.
Hotel Egypten
Pieter Emanuel van Wersch werd op 16 maart 1868 in Vaals geboren. Zijn vader was dagloner in Vaals en zijn moeder naaister. Op 10 november 1898 trouwde hij met Anna Bonsch die in Uhler-Castellaun (tussen Trier en Wiesbaden) geboren was. Pieter/Peter was toen volgens de huwelijksakte oppasser. Het is gissen wat hiermee bedoeld werd.
Peter van Wersch had eerst rond 1900 in de Kerkstraat tegenover de nieuwe kerk een Fleisch-, Wurst und Delicatessenhandlung (delicatessenzaak). Hij was toen winkelier. Toen hun kind in 1899 levenloos geboren werd, woonde het echtpaar in de Kerkstraat 26 in Vaals. Op 15 augustus 1900 maakte hij zijn testament op bij notaris Van Oppen in Gulpen en erlangde eene uiterste wilsbeschikking te maken. Daar stond in Ik benoem tot erfgenaam mijne geheele nalatenschap mijne gemelde vrouw. En dat was het. De notaris noemde zij vrouw Anna Bonch. Hij tekende de akte met Peter van Wersch.
In 1902 overleed zijn vader die ook hotelhouder was geweest. Peter was zoals in de akte stond gastwirt. pachtte hij een hotel aan de Maastrichterlaan in Vaals en noemde dat hotel Egypten. De winkel bracht hij naar het hotel, gezien deze advertentie uit 1902.
De naam van het hotel kwam van een boerderij daar vlakbij in de buurt waar “donker getinte mensen” woonden. In die begin jaren van de 20ste eeuw waren “donker getinte mensen” zigeuners en zigeuners kwamen uit Egypte. Vandaar hotel Egypten: naar de bewoners van die boerderij.
Op de linkerkaart hieronder, verzonden in 1911, staat aan de gevel het bord Restaurant P.E. van Wersch. Op deze ansichtkaart liet hij zijn unieke verkoopargumenten drukken: Garten und Veranda. Om vervolgens de afzender erop te zetten: Inh. Peter van Wersch, waarbij Inh staat voor Inhaber of eigenaar. Op de muur zie je ook een wit vlak. Daarin stond de naam van het hotel. (zie hieronder). Opvallend is dat hij op zijn ansichtkaarten altijd Wilhelmina-Plein zette. Tegenwoordig is dit de Maastrichterlaan.
1903
Im Hotel Egypten in Vaals fand am Sonntag eine Abenkunkerhaltung statt, die sich eines außerordentlich guten Besuches erfreute. Der Inhaber des Hotels, Herr van Wersch, hatte für sie den Zahn-Kraftathleten H. A. Robiason gewonnen der die Zuschauer durch seine Vorführungen in Staunen und Verwunderung versetzte. Die Abendunterhaltung, die der Inhaber hoffentlich auf Wunsch seiner Gäste wiederholen wird, war um 10 Uhr beendet, sodaß die vielen Aachener Besucher noch die Kleinbahn benutzen konnte.
Op zondag vond in Hotel Egypten in Vaals een avondprogramma plaats, dat zeer goed werd bezocht. De eigenaar van het hotel, de heer van Wersch, had de tand-kracht-atleet H. A. Robiason geëngageerd, die het publiek met zijn prestaties verbaasde en verblufte. De avondanimatie, die de eigenaar op verzoek van zijn gasten hoopt te herhalen, eindigde om 10 uur, zodat de vele bezoekers uit Aken nog gebruik konden maken van de kleine spoorweg.
September 1903
Het hotel was gevestigd Maastrichterlaan 8b. Op 26 april 1907 kreeg hij de tapvergunning voor twee dooreenlopende vertrekken groot 36,75 m² en 50 m². Later werd dit omgenummerd naar Maastrichterlaan 47.
Op 11 juni 1907 verscheen er in de Limburger Koerier het volgende artikeltje:
Internationaal. VAALS. In den loop de vorige week logeerde in het hotel „Egyptien” niet minder dan 8 nationaliteiten, nl. Russen, Zweden, Denen, Engelschen, Italianen, Nederlandsch-Indiërs en Nederlanders.
Zou de internationale reclame voor de speelbanken wellicht ook aanleiding zijn van dit internationaal samenkomen?
Daarop reageerde de eigenaar van hotel Egypten Pieter Emanuel enkele dagen later met:
VAALS. De heer P. van Wersch, Hotel „Egypten” aldaar schrijft ons: Naar aanleiding van het slot van uw bericht uit Vaals in uw veelgelezen blad van den 11 Juni 1907 no. 134 opgenomen, verzoek ik u dringend het volgende in uw blad op te nemen: „Reclame van mijn hotel in verband met de speelbanken is en wordt nooit door mij gemaakt. Integendeel het is algemeen bekend, dat de speelbank hier nooit grooter tegenstander heeft gehad dan de ondergeteekende. Mijn hotel maakt reclames van goed eten, reine dranken te verstrekken bij goede bediening der gasten.
Tot zoover de heer v. Wersch, wien wij slechts willen opmerken dat wij nooit en nergens beweerd hebben dat hij reclame maakte voor de speelbanken. Ons bericht wees slechts on de aanwezigheid van 8 nationaliteiten te Vaals in welk hotel is bijzaak —als gevolg der reclame in het buitenland gemaakt, natuurlijk door de speelbank zelve.
bron: Limburger Koerier 15 juni 1907.
Blijkbaar was het nog niet voorbij want in de Roermondenaar van twee jaar later stond op 5 juni 1909 een ingezonden stuk:
Mijnheer de Redacteur .
’t Is u bekend hoe onze nieuwe burgervader een verwoeden strijd tegen de speelhuizen voerde. Is ‘ t dan te verwonderen, dat bij de ingezetenen van Vaals wrevel wordt verwekt door het feit, dat de burgemeester nu wel vreemdelingen hunne sportbureau laat houden bij zijn vriend van Wersch te Vaals .
Dat alles heeft Vaals te danken aan de heeren Ruijs.
Burgers van Vaals, toont uw ontevredenheid daarover door bij de komende verkiezing niet te stemmen op den heer Ruys Jr . doch wel op den Roomsch-Katholieken .
In 1908 adverteerde hij al in een toeristische krant dat hij voetpomphouder van de A.N.W.B. was.
Foto 1: Ansichtkaart 1922/1930 van de Maastrichterlaan met het hotel. De tram kwam hier in 1922. Op de foto is de muurreclame nog te zien.
Foto 2: Uitvergroot staat er Hotel-Restaurant Egypten. P.v. Wersch. Deze tekst was nog vaag in 2004 te zien. Nadien werd er een nieuw gebouw ernaast gezet.
Foto 3: Tegenwoordig zit er in het pand IJssalon Italia.
De tapvergunning gold vanaf april 1915 nu voor twee dooreenlopende vertrekken resp groot 50 en 21 m² en een vertrek op de 1e verdieping groot 23.62 m² voor perceel A 4048, Maastrichterlaan 35.
Bij exploit van deurwaarder Scholberg te Maastricht dd. 4 Augustus 1915 is ten verzoeke van Pieter Emanuel VAN WERSCH te Vaals aangezegd aan
1 Frans Joseph Geiler,
2 Josephine Geiler in huwelijk met Marcel Lespir,
3 Eduard Geiler,
4 Amold Geiler,
6 Catharina Geiler in huwelijk met Wilhelm Slegfried Frledrich Mohler,
allen zonder bekende woonplaats en zonder werkelijk verblijf,
dat de E.A. Heer Mr Bauduin, lid der Arr. Rechtbank te Maastricht, als benoemd tot Rechter-Commissaris, voor wien zal plaats hebben de verdeeling der opbrengst van het ten laste der geïnsinueerden bij akte, verleden voor Notaris Cremers te Gulpen den 12 Maart 1915, verkocht onroerend goed, zijnde een huis, tuin en erf gelegen te Vaals, kadaster Sectie A nummer 4048 groot 11.05 aren, die rangregeling heeft opgemaakt en op 5 Juli 1915 ter griffie van voormelde Rechtbank heeft nedergelegd ter inzage van eenieder, met aanmaning om op Dinsdag 14 September 1915, ’s morgens om 9 uur te verschijnen voor den E.A. Heer Mr. P. Bauduin voomoemd, zitting houdende in het Paleis van Justitie te Maastricht, teneinde de gedane plaatsing tegen le spreken, indien daartoe gronden zijn.
B. S. SCHOLBERG,
Deurwaarder.
Verkoop Egijpten
Openbare verkoping via notaris Oppen te Gulpen op maandag 19 juni 1916 in het koffiehuis van Van Wersch te Vaals openbaar verkocht wordt een Huis in de gemeente Vaals met tuin en plaats genaamd Egijpten A 4784 en nog een aantal stukken land, een huis in de Tentstraat. Al deze percelen behoren toe aan de weduwe Schillings-Rox. Egijpten is zeer gunstig gelegen aan de Maastrichterlaan midden in het dorp. Haar man, Peter Joseph Schillings was in april 1916 in Vaals overleden. Hij was toen landbouwer en 72 jaar. Degene die het kocht genoot er niet lang van want in februari 1919 werd Egypten wederom te koop aangeboden.
Mr. VAN OPPEN en CREMERS notarissen te Gulpen, zullen op Vrijdag 21 Juli 1916, des namiddags om 1 uur, ten koffiehuize van den heer Van Wersch, hotel Hindenburg te Vaals, krachtens art. 223 van het Burgerlijk Wetboek, definitief in het openbaar verkoopen de volgende perceelen gelegen inde gemeente Vaals :
1. HUIS MET TUIN en PLAATS genaamd Egypten, verdeeld in 4 perceelen.
A. 5 aren 35/100 centiaren, reinende de heeren Kahlen, Gielissen, Dittmann en Sauerländer en de Coöperatieve vereeniging „de Eendracht” en het volgende perceel, ter breedte van 6 meter 30 centimeter aan het gebouw.
B. 3 aren 66 33/100 centiaren naast het vorige en volgende perceel en de gemeenteschool.
C. 2 aren 24 29/100 centiaren naast het vorige en volgende perceel en de gemeenteschool.
D. 3 aren 64 94/100 centiaren naast het vorige perceel en Frohn.
II. HUIS MET PLAATS in de Tentstraat, groot 70 centiaren.
III. TUIN in de Borgweide, groot 5 aren 85 centiaren (28½ kl. r.)
Al de perceelen behooren aan Mej. de weduwe Schillings-Rox, dat onder no. I zijn zeer gunstig gelegen aan de Maastrichterlaan, midden in het dorp en worden in perceelen en in massa geveild
Peter vroeg een maand na de verkoop in augustus 1916 een hypothecaire lening aan bij het Burgerlijk Armbestuur uit Vaals ten bedrage van ƒ 5.300,- en kreeg die ook. Deze moest hij binnen tien jaar aflossen tegen een jaarlijkse rente van 4¾ %. Als onderpand gaf hij zijn huis langs de Maastrichterlaan in Kerkveld. Dat was op ƒ 9.000,- getaxeerd. Hij had dit huis bij een openbare verkoping op 12 maart 1915 gekocht. In juli 1921 vroeg hij weer bij het Burgerlijk Armbestuur om geld. Nu was de rente 6%.
Peter was inmiddels hotel Hinderburg begonnen. Egijpten liep na de verkoop in 1916 nog steeds niet. Notarissen Van Oppen en Cremers uit Gulpen plaatsten een advernteie waarin zij in hotel Hinderburg openbaar wilden verkopen: Huis met tuin en plaats genaamd Egijpten, verdeeld in 4 percelen op 28 februari 1919.
Hotel Hindenburg
Kocht Peter van Wersch met de hypothecaire lening van 1916 het hotel Hindenburg? Na hotel Egypten (Duitse uitspraak: Ekiepten), tegenwoordig IJssalon Italia aan de Maastrichterlaan in Vaals, leidde Peter hotel Hindenburg, ook in Vaals.
In 1919 waren er zeven hotel bij de gemeente bekend. De Vaalser hotelhouders kregen een brief van de gemeente dat in verband met de politieverordening zij verplicht waren wekelijks op maandag vóór 1 uur een lijst met gasten te overhandigen aan de gemeentesecretarie die afgelopen week hier overnacht hadden.
De brief was gericht aan:
G. Lousberg, Ed Geller, J. Göttgens, wed Putz, P Vanwersch, Joh Bekkers en Henr. Ortmans.
In de telefoonboeken van 1920 tot en met 1932 werd hotel Hindenburg vermeld met als eigenaar P.E. van Wersch. Er achter stond hotel-restaurant voorheen Egypten. Waardoor je zou denken dat hotel Egypten omgedoopt werd naar hotel Hindenburg. Dat is echter niet het geval. Het telefoonnummer was 6.
Hotel Hindenburg was sinds 1920 aangemeld als een ANWB Bondshotel. Het echtpaar leende in juli 1921 van het Armenbestuur ƒ 7.200, opeisbaar op 25 augustus 1926. De verkoopsom was inclusief de aflossing twee jaren direct en rente over de hoofdsom ƒ 1000 en kosten akte ƒ 8.450. De rente was 4¾%.
De voorzitter van het Armbestuur was nu Hubert Joseph Rhoen, burgemeester en voorzitter en Emile Prick, gemeentesecretaris en penningmeester. Feitelijk leenden zij ƒ 7.200- ƒ 5.300 = ƒ 1.900.
Vergunning
Hij kreeg in maart 1925 een vergunning tot het optrekken van een veranda van baksteen en hout. Kosten ƒ 980. Aan de inspecteur Volksgezondheid
schreef Peter dat hij wilde afwijken van de eis voor de benedenlocaliteit, Maastrichterlaan 35, Vaals. Helaas schreef hij er niet bij wat dat dan was.
Ook had hij een brief naar de Staatstoezicht op de Volksgezondheid had geschreven in Den Haag:
Ondergeteekende P. van Wersch vergunninghouder te Vaals verzoekt beleefd afwijking van het bepaalde bij art.6 van het vigerend eischenbesluit voor de benedenlocaliteit van perceel Maastrichterlaan 35 te Vaals.
Aan de gemeente schreef hij:
Ik neem tevens de vrijheid U edele mede te deelen dat ik gaarne afstand doe van mijne vergunning voor wat betreft de bovenlocalen en verzoek U beleefd om Uwe gewaardeerde medewerking ten einde deze zaak tot genoegen te kunnen afwikkelen. Bij voorbaat U edele mijnen dank betuigend teeken ik met de meeste
Hoogachting
P.E. v. Wersch-Bonsch
Op dit nummer 35 had hij ook een drankvergunning. De andere ruimten, beneden achter en voor respectievelijk 20.59 m² en 50,75 m² voldeden niet aan artikel 6: Er was te weinig glasoppervlakte en volgens artikel 7 ontbrak een doorlaatruimte voor buitenlucht in het tweede lokaal en in het eerste lokaal was er te weinig. In beide ruimte ontbraken ventilatieopeningen.
Hij kreeg de ontheffing.
Sinds 4 juni 1925 gold de tapvergunning van 1909 en 1915 nu voor de beneden-voor en beneden-achterlocaliteit 50,75 m² en 20.59 m² groot.
Een recensie uit 1925
Het tijdschrift Reizen en Trekken officieel orgaan van de Nederlansche Reisvereeniging schreef in mei 1925.
De heer E. F. W. Brinkman te Hoogezand schrijft: In de jaren 1913 en 1914 bracht ik mijn vacantie door te Vaals. Van deze plaats uit maakte ik tal van interessante uitstapjes naar de Duitsche en Belgische omgeving. Ik was gelogeerd bij den heer P. van Wersch in het toenmalige hotel Egypten, nu hotel Hindenburg geheeten. Zelden heb ik een betere en hartelijker verzorging gehad dan bij den heer Van Wersch en zijn vriendelijke vrouw.
In 1914 heb ik daar het begin van den oorlog meegemaakt. Met eigen oogen zag ik den intocht der Duitschers in België, de vlucht der Duitschers uit België via Maastricht—Aken, de verwoesting van Visé en vele andere indrukwekkende gebeurtenissen. Geen wonder, dat ik na zooveel jaren verlangde de kennissen aldaar en de streek waar zooveel herinneringen van allerlei aard aan verbonden waren, terug te zien. In de Paaschvacantie heb ik dat verlangen bevredigd. Ik trof mijn ouden vriend Van Wersch en zijn hartelijke ega nog in blakenden welstand. Aangenaam was het mij nog eens weer door die oude bekende streken te dwalen; ik bezocht den Vaalserberg waar op het „Hoogste punt van Nederland” den Vierlanderblick, nog twee van de vier grenssteenen stonden, maakte een paar maal een wandeling naar Aken, bezocht den Dom en het Raadhuis; den Elisenbrunnen en het nieuwe Kurhaus, haalde mijn hart nog eens op aan de heerlijke ligging van den Lousberg en het Aachenerwald en bezocht achtereenvolgens Gemmenich, Moresnet, den Calvariënberg, de Barrage van de Gileppe en keerde door het Geuldal via Valkenburg naar Vaals terug.
Over mijn uitstapjes in de buurt nadenkende, kwam de vraag in mij op: wat zou de reden zijn, dat nog nooit door de Ned. R. V. aan een reis naar Vaals en omgeving is gedacht, althans in „Reizen en Trekken” er nooit de aandacht op is gevestigd, dat Vaals zoo bijzonder gunstig gelegen is voor het maken van verschillende uitstapjes in België en Duitschland, veel beter dan Valkenburg, dat telkens wèl op de lijst staat? M. i. biedt Vaals heel wat meer afwisseling en leering dan Valkenburg. Bovenstaande overwegingen deden bij mij het plan ontstaan voor de samenstelling van een 6-daags reisje voor leden van de Ned. Reisvereeniging. Alvorens het in alle bijzonderheden uit te werken zou ik echter graag weten of er onder de lezers van „Reizen en Trekken” voldoende belangstelling bestaat voor dit plan. Ik verzoek daarom a’len die voor zoodanig reisje iets voelen, mij dit door het zenden van hun kaartje (dat nog tot niets verplicht) kenbaar te maken. Blijkt de belangstelling groot genoeg, dan zal ik mijn reisplan uitwerken en aan het Hoofdbestuur ter uwer goedkeuring toezenden.
Overlijden Peter van Wersch
Pieter Emanuel van Wersch overleed als weduwnaar in juni 1939. Zijn vrouw Anna Bonsch was al in 1932 overleden. Uit het huwelijk waren vier kinderen geboren waren die alle vier al op jonge leeftijd overleden waren zodat er geen directe erfgenamen waren. Ook hun pleegkind was al overleden.
17 juni 1939 Limburger Koerier
Oproeping
Allen, die iets te vorderen hebben van- of verschuldigd zijn aan de onder het voorrecht van boedelbeschrijving aanvaarde nalatenschap van den heer PETER EMMANUEL VAN WERSCH, overleden te Vaals 10 Juni 1939, of goederen onder hunne berusting hebben behoorende tot die nalatenschap, worden verzocht hiervan opgave of betaling te doen aan ondergeteekende
NOTARIS MOSTART 3345 te GULPEN.
Verkoop Hindenburg
Notaris Mostart uit Gulpen verkocht bij een openbare verkoop in opdracht van de erfgenamen van Peter van Wersch en Anna Bonsch op 5 september 1939 het Hotel-Rest. Hindenburg met tuin voorzien van electrisch licht, gas en waterleiding en had in het souterrain de keuken, achterkeuken en kelder. Gelijkvloers waren de gelagkamer, achterkamer, veranda met kamer. Op de 2e verdieping waren vier 4 kamers.
De hotelinventaris bestond uit tafels, stoelen, buffet met toebehoren, kleer-, linnen- en keukenkasten, commodes, klokken, kachels, schilderijen, vazen, piano, schrijfbureau, slaapkamerameublement bestaand uit lits-jumeaux, kleerkast, lavabo, twee nachtkastjes, twee stoelen, diverse houten en ijzeren hotelledikanten, wastafels, nachtkastjes, beelden, tapijten, lopers, matten, wasstellen, bed- en tafellinnen, lampen, wijn-, bier- en likeurglazen, hotelporselein en glaswerk, groot hotelfornuis, ketels, potten, pannen enz. tuinstoelen en tafels, lepels, messen, vorken (zoogen. hotelzilver), vlaggenstok, processiepaaltjes, enkele sieraden als dasspeld met parel, horlogeketting en wat verder ten verkoop zal worden aangeboden.
Zijn oudste en jongste zus accepteerden in februari 1940 de nalatenschap. Dat waren
1. Maria van Wersch, weduwe van Heinrich Grüters, zonder beroep, wonende te Vaals en
2. Anna van Wersch, weduwe van Philip Schingen, zonder beroep, wonende te Vaals.
Vaals(L)
Zooeven van vacantie terug, kan ik niet nalaten even in de Bode te vermelden, hoe goed een vegetariër in Zuid-Limburg terecht kan, althans als men zich houdt aan de adressen, die periodiek in ons tijdschrift bekend gemaakt worden. Het bezoeken van Valkenburg en Vaals is zoo de moeite waard, dat het werkelijk een zegen mag heeten in deze streek zoo’n goed hotel aan te treffen als hotel Hindenburg in Vaals. Men overlegt het menu met de gasten en beschikt over een prima keuken en een vlotte bediening. De huiselijke Duitsche sfeer in hotel Hindenburg doet U echt bekomen van alle stadsdrukte en de vriendelijke hotelier is een man van zoodanige beschaving als men niet altijd aantreft.
Hollandsche netheid en Deutsche Gemütlichkeit hebben elkander daar gevonden. De omstreken van Aken en Luik, alsmede alles beneden Maastricht is zóó mooi, dat dezen „uithoek van Nederland aan elken vacantiegast warm kan aanbevolen worden.
Marcel van der Velde.
Bron: de Vegetarische Bode van 1927.
.
Foto 1: Hotel Hindenburg. Waarschijnlijk staan Pieter en zijn vrouw op de foto.
Foto 2 en 3: Een ansichtkaart.
Foto 4: Een ingekleurde foto van hotel Hindenburg. Het hotel had een Zwitserse uitstraling. De reden: Vaals lag in de “bergen”. Vaals is immers het hoogste punt van Nederland. Vandaar dat het later de naam hotel Suisse werd.
Foto 5: De bekende Vaalser inwoner Hellebrand tekende het hotel. Hij gebruikte de linker ansichtkaart.
Foto 6: Foto uit 2016
Klik op een foto voor vergroting.
In 1939 werd het hotel dus verkocht. Sigarenfabriek Peeters aan de Grensstraat in Vaals werd de koper. Hij had daar vijftig man in dienst die onder andere het merk Graveza maakte. Een van hen was Maria van Wersch die in 1938 de snelste sigarenrolster was. Zij kreeg toen ƒ 18,50 per week, een grandioos loon voor een meisje van zestien. Omdat het toen erg goed ging met sigarenfabriek 
Peeters moesten er nieuwe machines komen om de levertijden te verkorten. Die kwamen dus in het nieuwe pand te staan. In februari 1941 brak er brand uit in het pand waardoor Peeters genoodzaakt was om na de oorlog ergens anders opnieuw op te starten.
De krant schreef: in een oogenblik tijds stond de geheele boven-Maastrichtselaan in dikke rookwolken gehuld, welke uit de fabriek, het vroegere Hotel Hindenburg, uitsloegen. Het grootste gedeelte van het gebouw bleef behouden. Na de oorlog werd het hotel opgeknapt en omgedoopt tot het tegenwoordige restaurant Suisse aan de Maastrichterlaan in Vaals. Op 29 april 1955 opende S. Dupuis-van den Hoef zijn nieuwe hotel. Het hotel Hindenburg lag schuin tegenover hotel Egypten.
Grand Hotel 1
Het derde hotel dat in het telefoonboek stond was dat van Jos. van Wersch (1854 -1925). Geen familie van Pieter Emanuel van Wersch die hierboven genoemd werd.
De achternaam van Jos werd op verschillende manieren geschreven. Op zijn geboorteakte uit Neutral Moresnet (=Kelmis) stond Vanwersche. Op zijn overlijdensakte uit Vaals stond van Wersch. Hij trouwde voor de eerste keer in 1881 met Catharina Hummelt. In het Vreemdelingendossier Antwerpen uit 1896 staat dat hij op 7 oktober 1896 naar Antwerpen kwam. Zijn vrouw werd daar Hommelt Elisabeth genoemd, op 19 november 1862 in Düsseldorf geboren. Zij woonden in Vaals, Tentstraat 14. Volgens het dossier trouwden zij in Moresnet op 21 september 1880. Hij zocht toen een baantje aan boord van een schip, had hij gezegd.
In hun huwelijksakte staat van Wersch oder Vanwersch. Hij was 27 jaar, beroep: Bergmann = mijnwerker. Hij woont in Herbern in Westphalen. Zijn ouders wonen in Kelmis. Zij was dienstmeisje en 18 jaar. Haar ouders kwamen ook uit Herbern waar haar vader dierenarts was. Johannes Nikolas van Wersch tekende de akte met J van Wersch en zij tekende de akte met El. Hummelt.
Zij woonden in Duitsland waarop in januari 1888 hun huis gedwongen verkocht werd. In de verkoopadvertentie stond:
Haus-Verkauf.
Das dem Klempner Herrn Joseph van Wersch hierselbst gehörige, in unmittelbarer Nähe des Dorfes Herbern vor dem Thore nach Münster belegene Wohnhaus Nr. 159 mit geräumigem Nebengebäude, nebst Hofraum und Garten zur Gesammtgröße von 20 Ar 47 Quadrat=
metern soll verziehungshalber bis zum 8. Februar d. J. unter der Hand verkauft werden. Die Gebäude, welche vor einigen Jahren noch neu erbaut sind, eignen sich wegen ihrer vortrefflichen Lage und Räumlichkeiten für größern Geschäftsbetrieb. Näheres ist bei dem Unterzeichneten zu ersehen.
Herbern, 19. Jan. 1888 Th. Overs.
Vertaling: Het woonhuis no. 159 van loodgieter dhr. Joseph van Wersch alhier, gelegen in de onmiddellijke nabijheid van het dorp Herbern voor de poort naar Münster, met een ruim bijgebouw, benevens een erf en tuin van in totaal 20 are 47 vierkante meter, moet voor 8 februari van dit jaar verkocht zijn.
Omwille van vergevingsgezindheid moeten de meters vóór 8 februari van dit jaar worden verkocht. De gebouwen, die een paar jaar geleden nieuw zijn gebouwd, zijn geschikt voor grotere bedrijfsactiviteiten vanwege de uitstekende locatie en het pand. Meer informatie is verkrijgbaar bij ondergetekende.
Blijkbaar werd het huis niet verkocht want op 10 maart 1891 zou het weer verkocht worden. Voorheen was het pand van dierenarts Hummelt, haar vader.
In 1896 kwamen zij met 4 man en 4 vrouwen vanuit Aken naar Vaals. Volgens het ene Registers van binnengekomen mensen gingen zij wonen Van Clermontplein 34, Vaals. Volgens een ander Register woonden zij Tentstraat 40. Dat werd doorgestreept en het werd Tentstraat 38 (omnummering of een fout of verhuizing?) Hij was winkelier.
In 1902 adverteerde hij nog als agent voor een chemische wasserij en ververij in Aken. Zij woonden nu in de Tentstraat 38, Vaals. Hier konden de mensen hun spullen afgeven.
Op 6 juni 1903 werd het faillissement uitgesproken van
J. van Wersch, herbergier en winkelier in Vaals. Als er schuldvordering is, dan moest dat voor 22 juni 1903 bij de curator ingediend zijn. Herbergier moet met een korrel zout genomen worden want in die tijd hadden winkeliers vaak een kamer in huis waar alcohol werd geschonken. Dit was puur bijverdienste in de slechte economische tijd.
Op 2 juni 1903 werd als gevolg van zijn faillissement door deurwaarder Odekerken uit Gulpen op verzoek van de advocaat-procureur als curator publiekelijk een grote partij huismeubelen verkocht. Zijn adres was nu de Lindenstraat.
Het echtpaar kreeg negen kinderen. Zij overleed echter veel te vroeg, in 1910, 48 jaar oud. Hun jongste kind was 10 jaar. Jos trouwde daarom voor de tweede keer eind 1911 met Anna Maria Holz. Uit dit tweede huwelijk werden geen kinderen geboren.
Bij de geboorte van hun zoon Fransiscus in 1885 uit het eerste huwelijk van Jos van Wersch was vader loodgieter, in 1891, bij de geboorte van zijn dochter Josephine, was hij mijnwerker in het Duitse Herbern. Op 18 januari 1896 verhuisden Jos en zijn vrouw Catharina Hummelt met hun zes kinderen naar Vaals. Eerst woonden zij aan het Van Clermontplein 34, en daarna in de Tentstraat 40. Dat werd Tentstraat 38 (omnummering, een fout of verhuizing?) waar hij inmiddels winkelier was. In feite was hij agent voor een chemische wasserij en ververij uit Aken.
Zoals vermeld trouwde hij in 1911 voor de tweede maal. Zijn vrouw (52 jaar) woonde in Apeldoorn waar zij winkelierster was. Zij was weduwe van C.M. Frins (haar eerste man) en weduwe van haar tweede man Antoine Kriz.
Anna Maria Holz was destijds in Gulpen geboren maar door haar huwelijk verhuisd. Haar tweede man, Antoine Adolphe Kriz, was ook hotelhouder geweest totdat hij failliet ging. Die overleed in Parijs op 9 maart 1900, 49 jaar oud. Hij was in Oostenrijk geboren en weduwnaar van Christine Muller. Hij hertrouwde met Maria Holz toen zij 39 jaar was.
Toen Jos dus in 1911 hertrouwde was hij 57 jaar en herbergier in Vaals en zijn vrouw 52. De opening van zijn Grand Hotel was in mei 1913 (zie de advertentie links). Jos van Wersch had het Grand Hotel in juni 1913 van de nazaten van Heinrich Geller gekocht, hoewel hij tien jaar daarvoor failliet was verklaard. Geller was in juni 1910 overleden, 72 jaar oud.
Het geld daarvoor had hij afgelopen jaren verdiend met een machinale breierij in Vaals. In het Algemeen Adresboek van Nederland en Ned. Indië ten dienste van handel uit dat jaar stond zijn bedrijfje vermeld.
Latere adressenboeken vermeldden alleen dat J. van Wersch in Vaals hotelhouder was.
Jos van Wersch vroeg in 1913 een drankvergunning aan voor den verkoop van sterken drank in het klein, van gebruik ter plaatse van verkoop in de navolgende lokaliteiten. De uitdrukking In het klein betekende dat het alleen voor de logeergasten was. Hij wilde dat in vier ruimtes van zijn hotel doen: In het benedenvertrek, rechts van de ingang (21,75 m2) en in drie achter elkander gelegen benedenvertrekken links van de hoofdingang. Deze ruimtes waren respectievelijk 42m2, 86 m2 en 50m2 groot. Dus best grote kamers/zalen.
Diefstal uit hotels kwam vroeger natuurlijk ook voor. In 1916 werd er op klaarlichte dag uit de kassala ƒ 600,- gestolen. De dader werd nooit gevonden.
Wegens opheffing van het Grand Hotel van Wersch Vaals in 1919 bood hij de volledige hotelinventaris te koop aan, zoals een eiken piano, een eiken meublement, tafels, stoelen, ledikanten en keukenservies. Privé bood hij in september van dat jaar een eikenhouten piano en een divan aan. Jos woonde in de Akerstraat in Vaals. De zoon van Geller kocht het hotel weer terug.
Jos van Wersch overleed in januari 1925. Zijn zoon Karl, die in de laatste jaren feitelijk het hotel van zijn vader leidde, gaf het overlijden aan. De ambtenaar schreef Vanwersch terwijl Karl de akte ondertekende met van Wersch. De weduwe A.M. van Wersch-Holz vertrok op 4 mei 1932 met de Indrapoera van Rotterdam naar Batavia. Daar woonde zij in Bandoeng, West Java. Op 2 maart 1933 was zij weer in Nederland. Hoelang zij hier weer woonde is onbekend, maar in mei 1941 woonde zij weer in Bandoeng in de Dr. de Grootweg 5. Zij overleed in 1950. In het Algemeen Handelsblad van 1 april 1950 stond de overlijdensadvertentie van Anna Maria Holz. In deze advertentie werd genoemd dat zij weduwe was van J.N.J. van Wersch, van Kriz en van Frins. Maar er worden geen kinderen Van Wersch in de advertentie genoemd. Wel de kinderen uit haar huwelijk met Frins en Kriz werden met hun partners genoemd. Jos van Wersch had geen kinderen met Anna Holz.
Op een ansichtkaart uit 1915 hieronder staat het Grand Hotel Inh. van Wersch. Inh is Duits voor Inhaber (eigenaar). Dit hotel stond aan het Wilhelminaplein nummer 27, naast nu de Action. Het originele gebouw is in 1939 aangepast. In het pand zit nu een bloemenzaak.
Grand Hotel 2
De vierde Van Wersch die een hotel leidde was Karl van Wersch. Na de dood van zijn vader Jos. van Wersch in 1919 kocht hij een eigen hotel aan de Maastrichterlaan. Hij noemde zijn hotel ook Grand Hotel, zoals op onderstaande ansichtkaart te zien is.
Zijn hotel stond naast het hotel Hindenburg, gescheiden door een brede doorgang. Peter van Wersch was dus de concollega van Karl van Wersch en geen familie van elkaar.
Vandaag de dag zijn beide panden nog vrijwel in oude staat te herkennen. Zijn hotel werd ook afgehuurd door gelegenheid verkopers. Zo organiseerde een bedrijf in 1923 een verkoop van schoenmakersgereedschappen / apparatuur. In de krant stond een advertentie waarin deze verkoop werd aangeprezen. Er werd vermeld dat de verkoop in het Grand Hotel van C. von Wersch werd gehouden.
Tegenwoordig is dit Maastrichterlaan 59. In die dagen van Karl was het nummer 33.
In juni 1919 werd een politieverordening bekend gemaakt waarin de hotelhouders wekelijks de namen moesten doorgeven van de hotelgasten. De brief was gericht aan zeven hotelhouders van Vaals, maar Nicolaas of Karl waren niet genoemd. De namen die er opstonden waren: G. Lousberg, Ed. Geller, J. Göttgens, Wed. Putz, P. Vanwersch, Joh. Bekkers en H. Ortmans. Hieruit valt te concluderen dat Karl zijn hotel na juni 1919 gekocht had.
Karl voerde met B&W diverse malen correspondentie:
Aan Heeren Burgemeester en Wethouders der gemeente Vaals
Geeft met verschuldigden eerbied te kennen Karel van Wersch, zonder beroep, wonende te Vaals Akenerstraat 10, dat hij gaarne verlof zou hebben voor den verkoop van alcoholhoudenden drank, die geen sterken drank is, voor de beneden aan de openbare straat gelegen gelagkamer met den hoofdingang, van het perceel Kadastraal bekend gemeente Vaals Sectie A N. 4974, plaatselijk nummer N. 33 en gelegen aan de Maastrichterlaan, met eene oppervlakte van 28 M2.
Reden, waarom adressant Uw College beleefd verzoekt hem het gevraagde verlof te verleenen onder mededeeling dat bij de inwerkingtreding van het verlof, behalve hij nog de navolgende personen boven de leeftijd van 16 jaren het bovengenoemde huis bewonen zullen.
Van Wersch Jos, zonder beroep
Pelzer Antoon verver
Lacroix Gertrudis zonder beroep
Keill Johan fabrieksarbeider
Göbbels Michael kantoorklerk
Hetwelk doende
Vaals 7 October 1919. C. van Wersch
Op 9 oktober 1919 kwam van de gemeente een reactie waarin Karl moest aangeven of er afgelopen tien jaar onherroepelijke veroordeelingen of daarmee gelijkgestelde betalingen van opgelegde boeten bekend zijn.
Karl reageerde direct met een ontkenning waarop de vergunning op 9 oktober 1919 in theorie verstrekt werd. Binnen twee weken kon een ieder tegen deze vergunning schriftelijke bezwaren indienen. Pas op 11 november 1919 kreeg hij de vergunning op papier voor de verkoop van sterke drank in het klein in het logement alleen aan logeergasten beneden aan de openbare weg gelegen gelagkamer links van de hoofdingang. De oppervlakte ervan was 31,66 m². Zelf gaf hij 28 m² op. Bij het jaarlijks vernieuwen van de drankvergunning in 1925 was deze ruimte 29.90 m².
Op 29 december 1919 schreef de gemeente een brief aan Karl in verband met zijn logementvergunning.
Naar aanleiding van nevensvermelde apostille en onder terugzending der daarbij gevoegde bijlagen, hebben wij de eer U te berichten, dat Karel van Wersch inderdaad als werkelijk houder van een logement is aan te merken, aangezien hij vroeger reeds een logement in deze gemeente heeft gehad in het pand Maastrichterlaan 29, thans in eigendom van Ed. Geller, en hij dit voor genoemde Geller heeft moeten ontruimen. Het nieuwe persceel heeft hij pas onlangs betrokken, zoodat daarin aan slechts weinigen nachtverblijf is verschaft. Van 11 tot 14 December 11, hebben vier logementgasten, allen vreemden, in het pand overnacht. Bovendien dient niet uit het oog te worden verloren, dat in de wintermaanden veel minder vreemdelingen in deze gemeente logeeren dan in de zomermaanden.
Wat betreft het verhuren der kamers in genoemd perceel, kunnen wij U mede deelen, dat de bedoelde gezinnen reeds van den vroegeren bewoner gehuurd hadden. Volgens de verklaring van van Wersch wil hij deze woningen doen ontruimen, teneinde het geheele huis voor hotel in te richten.
Op 11 februari 1925 had Karl weer een nieuwe drankvergunning aangevraagd die hem ook verstrekt werd:
Burgemeester en Wethouders van Vaals maken bekend dat op 11 Februari 1925 bij hen ingekomen is een afschrift van een aan Gedeputeerde Staten dezer provincie gericht verzoekschrift van Karel van Wersch, hotelhouder, wonende te Vaals om vergunning voor den verkoop van sterken drank in het klein nl. tapverkoop aan logeergasten in de beneden aan de openbare straat gelegen gelagkamer, links van den hoofdingang van het perceel, kadastraal bekend gemeente Vaals, sectie A no. 4974, plaatselijk gemerkt no. 33, en gelegen aan de Maastrichterlaan.
Binnen twee weken na de dagteekening dezer bekendmaking kan ieder tegen het verleenen deze vergunning schriftelijk bezwaren bij Burgemeester en Wethouders inbrengen.
Vaals, 16 februari 1925.
In het hotel / huis woonden toen twee echtparen: Willem Schoonbrood en zijn vrouw Geertruida Gouders en het echtpaar Antoon Pelzer – Gertruida Lakowitz.
Dat jaar werd op 22 september 1925 de jaarlijkse logementsvergunning in eerste instantie geweigerd. De gemeente schreef:
Besluit van datum en nummer dezes, waarbij logementsvergunning werd geweigerd op grond
– dat, uit het terzake ingesteld onderzoek, is gebleken, dat de verboden gemeenschap binnenshuis tusschen de localiteit, waarvoor de vergunning wordt gevraagd en den winkel in hoeden thans nog niet is opgeheven;
– dat bovendien gebleken is, dat de vergunningslocaliteit is ingeschreven als gewoon cafélocaal, hetwelk door het gewone publiek wordt bezocht, derhalve niet kennelijk uitsluitend of in hoofdzaak slecht ten dienst der logeergasten.
Dat kwam doordt Karl een veranda voor het pand had gebouwd waardoor eene geheel gesloten veranda ontstond, zoodat de gemeenschap tusschen café en winkel binnenhuis bestond.