Hoffman Hays was een Amerikaans dichter, vertaler, romanschrijver en toneelschrijver, historicus in antropologie en zoölogie en docent. Sommige van zijn tweeëntwintig boeken, die de diversiteit van zijn interesses weerspiegelen, waren toen baanbrekend op hun gebied. Zijn The Dangerous Sex: the Myth of Feminine Evil uit 1964 diende als gerespecteerd bronmateriaal voor feministische schrijvers. Sir Julian Huxley beschouwde Hays’ populaire geschiedenis van de zoölogie, Birds, Beasts & Men, als een klassieker in het genre.
Als dichter maakte hij ook naam. De vertalingen van de poëzie van Brecht (Hays was de eerste die zijn gedichten in het Engels vertaalde en publiceerde), Vallejo, Borges, Neruda en vele anderen behoorden tot de eersten die deze grote twintigste-eeuwse schrijvers onder de aandacht van de Engelstalige wereld brachten. Zijn toneelstukken, zoals Brecht’s The Ballad of Davy Crockett, met muziek van Kurt Weill, werden uitgevoerd op Broadway. Meer dan twintig van zijn kortere werken verschenen in de beginperiode op de televisie.
Hays was het centrum van de kring van gerespecteerde schrijvers. Hij en zijn vrouw, Julie, geven vaak feestjes en poëzievoordrachten in hun huis. Als gastheer was hij geniaal en expansief – veel meer het tegenovergestelde van zijn personage aan de universiteit. Hij beheerde ook de vroege Poets-in-the-Schools programma’s in de Hamptons, wat Sandy McIntosh de start als leraar opleverde en later ook dichter en auteur.
Destijds student Sandy McIntosh ontmoette Hoffman Reynolds Hays (1904-1980) op de campus van de Amerikaanse Southampton Universiteit in 1968. Hoffman Hays was toen al in zijn zestiger jaren en docent aan de universiteit waar hij toneelschrijven en spreken in het openbaar gaf. Tientallen jaren later werd Sandy McIntosh zijn biograaf.
De achttienjarige Cara van Wersch (1913-2000) had een bijzondere verhouding met de toen nog onbekende wat oudere Amerikaanse Hoffmann Hays. Die was beginnend dichter met een socialistische instelling. Hij schreef later ook de tekst van het strijdlied van de Amerikaanse communistische partij. De muziek was van Hans Eisler. Jaren later zou Hays zich uiten in boeken, vertalingen en toneelstukken.
Hays was een man die vele talen sprak. Zijn biograaf Sandy McIntosh schreef: Hays keek naar de grammatica van een taal, leerde de woorden en sprak de taal. Zodoende sprak hij Spaans, Duist en Nederlands. Daarom kon hij diverse gedichten uit die talen naar het Engels vertalen.
We were all Communists back then,” Hays told me. “All the writers and artists. It was the only thing to be in the 1930’s. When you witnessed the mistreatment of the workers, the minorities—and anyone else who wasn’t a wealthy white man—there was really no other choice.”
bron: Sandy McIntosh
Begin jaren dertig schreven Cara en Hoffman Hays elkaar brieven. Cara was toen 18-20 jaar, Hoffmann was 27-30 jaar. Cara had net haar debuut als toneelspeelster gemaakt (1930) en Hays verbleef in Luik. Wellicht ontmoetten ze elkaar in Luik. waar hij drama klassen en veel musea bezocht.
De bewaarde brieven zijn, op een na, niet voorzien van een datum. Omdat Hays zichzelf Nederlands geleerd had, kende hij toch alle woorden niet, maar wel onzettend veel. Vandaar dat in de brieven woorden staan die niet correct zijn en soms zelf een anglicanisme zijn.
Vianden 23 juni 1931 (handgeschreven brief vanuit hotel Ensch in Vianden)
Beste Corrie
Ik heb je tante geschreven[1] in het Engelsch – ik dacht misschien een grooter indruk met het Engelsch te maken en kon ook de juiste toon daarmee gemakkelijker reiken. Ik schreef met alle deftigheid van de standpunt dat mijn verzoek helemaal gewoon en ongeweigbaar was. Alles hangt af van haar reactie.
Wat heerlijk is het hier in Vianden, het mooiste dorp dat wij nog gezien hebben, een prachtige dal, men voelt heelemaal tot de buitenwereld afgesloten, men gaat tot de langzamer tempo van voor- de- machine terug. Zoo’n oude kasteel als diegene die hier is doe mij sterk aan Walter Scott[2] en de heele negentiende-eeuwsche romantiek denken. Kinder interesses zijn eigenlijk de sterksten anders had ik de dingen naar mijn eigen kenis van de middeleeuwen kunnen zien.
De menschen werfen (lees: verven) de huizen in lichte tinten van bruin en roos, een merkwardig verschil tusschen Belgiën en Luxemburg en ik voel ook iets meer germanisch in het volk -niet alleen hun taal – ’t is een manier alles netjes te doen. Het is eigenaardig als je denkt hoe ongestoord zoo’n klein land kon blijven, blijkbaar zonder eenige echt-nationalistisch gevoel.
Vandaag blijf ik rustig zitten, mijn vriend (een Hollander) wordt reeds zenuwachtig, reeds kiezend misschien een nieuwe berg om te klimmen. Laat hem gaan. ik heb nog dat gezang van leeuwriken in mijn ooren en de kleur van papavers voor mijn oogen dansen. Alles moet langzamerhand inzinken tot het een deel van mij wordt.
Het weer is heet en kristal helder – nog twee dagen van vrijheid dan terug mijn werk klaar te maken.
Ik hoop het zeer dat ik je spoedig zien zal. Jij moet ook je tante een stoot geven.
Tot schrijf,
Hoffman.
Op 17 juli 1931 vertrok Hoffman Hays met de SS Westernland van de Red Star Line van Antwerpen naar New York. Aan boord schreef hij een brief aan Cara. Maar voordat hij vertrok, typte hij enkele dagen eerder nog een brief naar haar.
Saturday (getypte brief van 11 juli 1931)
Corrie darling,
This is my last sheet of paper so this letter will have to be short. You letter made me very happy. Even the fact that I’m departing rapidly for the other end of the earth.
Can’t sober me and I don’t know how I shall collect myself enough to get my packing done. And this had to happen just when I’m leaving and Lord knows how much time before I can see you again! You sweet child!
I haven’t time to say anything and I want to say all sorts of things. you know its harder more to write you in English than Dutch, in Dutch I feel I speaking more directly to you, ja, en als ik je maar kussen kon, dan zou ik geen woorden noodig vinden. Ik weet wel dat je brieven mee veel gemoed zullen geven deze toekomend jaar want het zal een moeilijk jaar zijn. Dat je mij zoo schrijven kon maakt mij fier en een beetje bang dat ik misschien niet waard je vertrouwen zal zijn. Toch dat geeft mij iets dat als een bron van geluk zal dienen in slechte stemmingen. Wordt geen “echt meisje en een echte vrouw”, blijf maar –Corrie.
Ik sluit in die brief een slechte pasphoto van iemand die niets met mij te makken heeft. Ik heb niets anders maar zal trachten iets beter te krijgen. Heb je een photo zonder hoed, diegene dat ik heb is veel te deftig?
Ik kan niet denken en mijn kamer is een woestenij. Ik vertrek eindelijk de zeventiende op de Westenland, Red Star Line, Antwerpen, maar ik zal Luik Maandag verlaten. Op de boot zal ik veel tijd hebben om te schrijven. Je kunt misschien ook een brief naar de boot stuuren. Mijn adres is Millbrook, Dutchess Co. N.Y. U.S.A. waar mijn ouders woonen.
Dat blijft altijd vast en daar kunt je me altijd reiken. Waar ik zal zijn de heele zomer, weet ik nog niet.
Zoo, dit zegt niets maar een deel van mij is van jouw en ik hoop dat alles dat wij allebei doen de houding tusschen ons niet veranderen kan.
Ik hou van je.
Hoffman
En aan boord van de Westernland schreef hij:
Wat is het nu herrlijk.
Langzamerhand krijg ik lust om New York te zien. Onze klimaat is heel anders dan die van de Nederlanden, droog, warm en veel zon. Ik leed veel onder die triestige natheid van Europe en ik geloof wel dat een zeker Amerikaansch optimisme heelemaal het vervolg van klimaat is. Houdt je van zon? Ik ben er fanatiek over en een vreeselijke nudist.
De fiziekal leven in Amerika is vrij met een zekere zorgelooze sierlijkheid (ik vind de kleine burgerlijke deftigheid van Holland walgelijk) maar wij zijn arm in gemoed.
Ik hoor de nazaale stemmen van mijn landgenoten rond mij heen en de oude verachting komt terug. Ik zou een samenvatting gaarne maken van onze levenswijzen en de Amerikaanschen ziel. Ook stel ik onze verstand hooge dan die van Europe. Ik weet niet, geen roos zonder dornen, ik vind de bijgelovige godsdienst van Europe een bron van ongeluk en onze materialisme een gevangenis. Neen, wij moeten een soort nieuwe religie hebben langzamerhand iets opbouwen die emotieve waard zal hebben en toch niet tegen de feiten van de wetenschap en de moderne verstand zal gaan.
Want terug gaan we nooit? Zeg, heb je de gemoed om banaale begrippen loos te laten of zoek je veiligheid? Kunt je alleen staan? Ik vraag zoo iets om te toonen hoe ik ben -niet veilig, niet braaf, en zèèr halsstarrig over ideeën.
Ik mag je trouw zijn en andere vrouwen graag zien. Weet je wel, ik vind jaloerschheid heelemaal slecht. Als je andere mannen bekoorlijk vindt, dat kan mij niet scheelen (het kan wel maar het zal niet). Als de liefde van lichamelijk trouw afhangt dan heeft hij nooit bestaan. Dit is misschien moeilijk te begrijpen maar ik heb altijd zoo gevoelt en moet het eerlijk zeggen. Zie je ik vind de verhouding tusschen twee menschen een vanzelf bestaande wezen die niet met oudere relaties te maken heeft.
Juist omdat er zooveel eigenaardigs in mij is en omdat een vrouw zeer wijs en zeer tolerant moet zijn om mij te begrijpen was ik bang je te zeggen dat ik je lief had,
Hoffman
Ongedateerde getypte brief
Woensdag
Corrie lieveling
Eerst zal ik de verdoemde verstand laten spreken. Ik heb ervaring genoeg gehad om te weten dat het zeer moeilijk is met vele tijd (en water) intussschen een emotioneele verbinding levende te houden. Ik weet ook dat ik een zeer gestadig temperament heb en dat jij te jong bent jezelf goed te kennen. Daarmee bedoel ik dat je sterk moet zijn voor alle mogelijke ontgoochelingen van het leven.
Nu -aan de duivel met theories- van nu voort wil ik meer eenvoudig zijn en mijn intuities volgen. Toen ik je eerst ontmoette wiste ik dat ik van je houden kon. Daarna -redeneeren- “verbeelding- je kent het meisje niet”, enzoovoort. Maar nu dat ik je nog eens gezien heb schijnt de intuitie zeer reël te zijn. Ik heb nooit iets zoo onmiddellijk gevoelt, alsof ik plotseling wat ik zocht gevonden had. Als dat verbeelding is dan is het veel dierbaarder dan de werkelijkheid Ik heb veel reeds over werkelijkheid gepraten, voor jij is dat waar jij moet die kant meer ontwikkelen maar ik moet juist het tegenovergestelde doen en weer een mensch van instinkt worden. Ik heb te dikwijls mijn eigen gevoel door te veel analyseeren gedoodt. Kijk es hoe slecht ik mijn eigen leer volg, dit alles om te zeggen “ik hou van jou”. Schrijvers zijn akelige menschen Corrie, zij kunnen geen minnebrief schrijven zonder stijl, zij geven altijd maar en deel van zich aan iemand, de rest blijft altijd kunstenaar. Zoo’n krankzinnigheid, alles precies uit te drukken!
Ach, jij, met je verrukelijke bekoorlijkheid van een jonge! Kunt je niet zoo blijven. De Engelsche dichter Meredith wiste het goed te zeggen -de eeuwige gevoel voor het zeer jong meisje-
Sweeter, for she is what my heart first awaking
Whispered the world was; morning light is she.
Love that so desires would fain keep her changeless
Fain would fling the net, and fain would have her free
En zoo ben je, omdat -en voor geen rede, charmante. Ik ken vrouwen die intellectueele kamaraden voor mij zijn, ik heb ook lichamelijke ervaring met vrouwen gehad, maar dat is niet de eigenaardige electriciteit die een zekere wezen voor je hebben kan, die je de verlangen geeft om je innere zelf haar te toonen – en wat heerlijke stemmingen. Kan men met zooiets alle struikelblokken, praktische toestanden, en het verschil in opvatting overwinnen? Ik zou het eens willen probeeren. Is er zoo groot en gemoedssympathie tusschen ons? Zie je, ideeën dat zijn relatieven dingen en de stof, het materiële, dat verandert in wezen met onze stemmingen maar het gevoel, dat ontastbare iets is de mysterie.
Ik schrijf geen romantische beloften maar ik strijd om iets te reiken dat ik geloof bestaat, dat misschien zeer belangrijk kan zijn.
Ik heb een paar maal probeert de weg naar iemand te vinden, zonder sukses. Ik weet niet of het mogelijk is. Wij zullen zien. Nu, ik heb veel andere meldingen waarover te schrijven maar ik laat tot een andere maal. Ik had mij vergist toen ik schreef dat ’t de Maison des etudiants gesloten was. Het blijft tot de veertiende open. Zoo kunt je mij gerust nog eens schrijven en ik hoop spoedig.
Corrie lieveling, goede nacht.
Hoffman.
4 mei (handgeschreven brief)
Rue du Calvarie 49 (daar woonde hij in Luik)
Beste Corrie
Dit zal niet gaan. ’t is al jaren sedert ik brieven geschreven heb. De machine is een deel van een complex van gewoonten die tot het schrijven aanprik (onleesbaar).
Het is als of je terug naar een fiets gaat na je gewend aan een auto ben geworden. Ziet je, met de fiets ben ik mijzelf niet. Ik haat mijn eigen handschrift die een zekere wankelmoedigheid al te zeer verraadt.
Wat zijn er veel levens in een en dezelfde mensch! Een lichamelijk leven van aktie, een emotiev leven, min of meer droom, en een leven van gedachten – de heele bool (lees boel) nooit vereenigt. Je kent mij door de gedachten, de meest zamenhangend deel van mij, die kritiesch wetenschappelijk functioneert maar op emtioneele gebied, tegenstrijdigheid, vonkelen van intuitie, soms even leege gaten waarin ik frees te vallen. Het leven van aktie is nog erger en toch weet ik dat het niet heel anders kan zijn omdat diegene die denkt moet min of meer statisch zijn, gedachten zijn daden.
Je hebt gelijk, de doorzettingsvermogen is een gemoedskracht dat ik altijd in je gevoeld heb, iets in de Hollandsche karakter waarvan ik hou. Wat ik eigenlijk zoek in mijn vrienden is verbeelding, het gevoel dat wij in een wereld van wonderen zijn waarin alles gebeuren kan, dit vind ik in echte poëzie terug en in sommige menschen en dit ook wil ik zelfs schrijven.
Opvattingen, systemen van nuchtere menschen zijn mij gevangenissen. Het is altijd gemakkelijk werkelijkheid tot een hoop droog tof te vernederen dat juist vind ik de negatie van het leven. Eigenaardig dat zooveel menschen dit niet begrijpen kunnen.
Naar mijn meening zou echte opvoeding athleeten van de geest trainen. Die hebben wij nu noodig tegen het materialisme, tegen het “defeatisme” tegen de heele voorbode van onze moderne beschaving.
Nee, ik ben niet in de stemming een goede brief te schrijven. Je moet mij toelating geven hun te (onleesbaar).
Ik ben blij dat je de boeken besteld hebt. Ik kan andere dingen gemakkelijk voor je krijgen als ik terug in Amerika ben. Ik vertrek aan het eind van de maand waarschijnlijk, nog niet zeker wanneer. Ik zou je graag eens zien voor ik ga.
Mijn boek gaat goed en Professor Verdeyen[3] is daarmee tevreden, het zal misschien een beetje belangstelling in Holland en Vlaanderen ook wekken.
Ik zal een gedicht insluiten, ik dachte aan je als ik het schreef. In ieder geval blijf ik hier tot de twintigste. Schrijf eens.
Hartelijke groeten
Mai 24
Rue du Calvaire 49 (getypte brief)
Een slechte stemming. Stom sentimenteel, en toch kan ik mij altijd ontleden. Als ik iemand hier had met wie ik intiem was zou ik alles bij spreken afwerken. Ik ben aleen en dus schrijf ik. Waarom? Omdat ik altijd woorden heb, woorden, woorden en meer woorden.
Een verschrikkelijke maan die als zilvere muziek over de daken glijdt. Het is warm., De menschen zitten in cafes en schijnen tevreden te zijn. De nacht komt tegen mij als iets zeer oud en glibberig en ik ben niet van haar.
Ik heb bijna een jaar zonder menschen geleeft, dat is te zeggen zonder intieme relaties met de menschen, maar niemand heeft de menschen meer noodig dan ik. Een mengeling van geslachtsdrift en verbeelding beheerscht de eerste half van ons leven en toch als wij oud zijn zijn wij niet wijzer geworden. Ik ben van te vele dingen bewust. Ik kan mijn stemmingen verklaren, ik kan hun niet veranderen.
Je weet niet wat het is kunstenaar te willen zijn. Je stellt je werk boven je eigen geluk en dan als de stemming slecht is voelt je dat je niks gedaan hebt; je kritizeert alles en trouwt (lees: vertrouwt) jezelf niet.
Ik ben bang voor emotioneele verhoudingen met andere menschen omdat ik verlang naar iets dat zij niet geven kunnen, omdat vrouwen een man niet vrij kunnen laaten en ik kan mij niet aan één mensch overgeven.
Ik ga soms uit met de jongers (lees: jongeren) hier en dan voel ik hoe ver van hun ik ben en hoe eenvoudig zijne gedachten zijn. Het schijnt dat verstand voor iets goed is maar als ik leeraar ben voelt ik dikwijls dat ik probeer jongen menschen ideeen te geven die hun maar ongelukkig zullen maken, dat zij veel beer rustige dieren zouden blijven.
Ik heb mijn poezie tot een punt gebracht waar ik denk dat ik iets echt aangerakt heb en toch weet ik dat zeer weinig menschen haar verstaan kunnen.
Ja de antwoord is natuurlijk werken, werken aan iets buiten mij maar hoe kan ik goed werken met deze emotioneele onrustigheid? En men kan niet de hele tijd werken.
Men zegt dat de decadenz van onze civilizatie begint, dat wij overbeschaaft zijn. Dat wil ik niet gelooven, ik voelt het als laafheid dat te erkennen. Ik houd mij bezig met allerlij problemen, het communisme, de individu en de maatschappij – waanzinnigheid. De akelijkheid te voelen dat veel in je zit dat niet tot zijn beste ontwikkeling komt.
Je denkt dat het een sexueele, emotioneele, of omgevingsprobleem is, het kan de een of alle zijn. En de nacht komt door het venster zooals en zachte nevel. Het fluitje van een trein berst in kleine stukken. Een toekomend oogenblik is een wereld waarin huizen van glas in de onverschillige zonnenlicht schitteren. Menschen hebben oogen zooals een stuk blik onder veel water.
Morgen zal ik iemand anders worden.
Ik heb je niet vroeger deze Ik laaten zien. Er zijn een dozijn of zoo in mij. Misschien is het goed dat je de ergste ken. Nu zal je begrijpen wat een slechte raadsman ik ben.
En nu is mij brief literatuur geworden en ik ben bijna genezen.
vriendelijk
Hoffman
A Hole in the Ocean
In 2016 publiceerde de bovenaan genoemde Sandy McIntosh zijn vijftiende boek. Het droeg de titel A Hole in the Ocean en gaat over Hoffman Hays en dichters uit de streek waar hij woonde.
Voor dit boek vertaalde Philippe van Wersch enkele gedichten van Hoffman Hays die Hoffman in het Nederlands voor Cara van Wersch geschreven had. Het boek is via Amazon.com te koop.
Noten:
[1] Tante Gertrude, gouvernante op kasteel Eijsden.
[2] Walter Scott schreef Ivanhoe
[3] René Verdeyen (1883-Luik 1949) professor in Neerlandistiek, Germaanse filologie aan de Universiteit van Luik.
Klik hier voor het Levensverhaal van Cara van Wersch.