Genealogische website Warsage

Arbeiders vereenigt u

In 1891 verscheen de pauselijke encycliek Rerum Novarum als oproep tegen de slechte arbeidsomstandigheden van de arbeiders. Volgens de secretaris van de Limburgsche R.K. Volksbond Henri Hermans zou deze encycliek gaan gelden als de grondwet van ons sociaal vereenigingsleven.[1]  In het bisdom Roermond werden de vakbonden voorlopig geweerd omdat ze het materialisme zouden bevorderen en het socialisme konden verbreiden. In plaats van werkliedebonden werden daarom volksbonden aangeprezen. Die waren opgezet als een godsdienstige vereniging, die haar leden uit de burgerij en de arbeidersklasse wilde beschermen tegen de maatschappelijke dwalingen.[2]

Op 16 augustus 1899 werd in Maastricht in de vroegere Dominicanenkerk de eerste Limburgse Bondsdag gehouden, beter bekend als de eerste Limburgschen Katholiekendag. Elk bisdom had een Katholiekendag. In Maastricht waren de R.K. Onderwijsbond, de Limburgse Boerenbond en de Provinciale Bond van Kruisverbonden aanwezig. Het was de dag van de algemene vergadering van deze bonden.[3]

Er was geen vertegenwoordiging van de arbeiders. Bij de werkliedenverenigingen werd daarom de oproep gedaan om in april 1900 samen te vergaderen in Sittard. Een maand erna werd de overkoepelende Limburgschen R.K. Volksbond opgericht. Lid waren de verenigingen uit Maastricht, Roermond, Gulpen, Heerlen, Vaals (al in 1875 als Vaalser Arbeitsverein Sankt Paulus opgericht), de Piusvereeniging Venlo en de Arbeitsverein uit Kerkrade. De geestelijke vader van de Maastrichtse Volksbond was de familie Regout.[4]

Bij de tweede Katholiekendag op 4 jun 1900 in Roermond waren die eerdergenoemde bonden natuurlijk aanwezig, maar daar kwam de Limburgse Volksbond bij. Nog datzelfde jaar stapte onder andere Kerkrade uit de Volksbond met als argument dat zij voornamelijk mijnwerkers in hun bestand had en al via een vakvereniging georganiseerd waren.[5]

Het doel van de R. K. Volksbond was:[6]

  1. in den geest en volgens de beginselen der Roomsch Katholieke Kerk den werkmansstand te beveiligen en weerbaar te maken tegen de maatschappelijke dwalingen van onzen tijd en tegen de gevaren voor den godsdienst;
  2. kennis te verspreiden omtrent de beginselen en het doel der katholieke sociale actie en omtrent de rechten en plichten van den staatsburger;
  3. bescherming en bevordering van de maatschappelijke belangen zijner leden, in het bizonder door die leden op te voeden voor praktisch-socialen arbeid, door bij hen het standsbewustzijn en het streven naar standsverheffing op te wekken en aan te moedigen;
  4. bevordering van de algemeene ontwikkeling harer leden;
  5. het oprichten en instandhouden van instellingen tot maatschappelijke welvaart.

 

Ziedaar in korte trekken het doel der R. K. Werkliedenvereeniging.

Zij wil dit doel bereiken door:

  1. gemeenschappelijke H. Communiën ;
  2. deelname aan openbare godsdienstoefeningen;
  3. bevordering der gesloten retraites;
  4. vergaderingen en ontwikkelingsavonden;
  5. apologetische en sociale cursussen;

Volksbibliotheken;

  1. verspreiding van goede en wering van slechte lectuur;
  2. krachtige bevordering der vakorganisatie;
  3. spaarkassen, verzekeringen, bouwvereenigingen, coöperaties, arbeidsbeurzen enz.;
  4. gepast vermaak en familiefeesten.
volksbond simpelveld
1905

Begin 1900 werkten veel Limburgse mannen in Duitsland waar zij in aanraking kwamen met vakbond, de Kath. Arbeiter-Verein. Door een groep mannen in Simpelveld werd in 1903 het plan opgevat om ook een vakbond te beginnen. Deze mannen waren Stefan van Wersch, Michael Vermeeren en Theodor Schielen. De eerste vergadering was op 11 september 1904. Direct meldden zich die zondag vijftig man aan die lid werden.

De Volksbond was een arbeidersbeweging. In Nederland al vóór 1900 opgericht. In mei 1900 werd de Limburgsche Katholieke Volksbond opgericht waarbij lokale verenigingen zich in lieten opgaan. Die van Simpelveld ontstond in 1904. Zestig jaar later waren er 530 leden.

Stefan werd tot eerste voorzitter gekozen. Het voorlopig bestuur werd aangevuld met Anton Oberwaul uit Münster en Gerard Bisschof.

Op 4 december 1904 werd binnen de Volksbond in Simpelveld de Roomsch Katholieke Werkliedenbond St. Joseph opgericht. Waar de Volksbond de vakorganisatie was, hoofddoel verbetering en regeling der arbeidsvoorwaarden[7],  had de werkliedenverenigingen als hoofddoel de zedelijke verbetering, godsdienstige ontwikkeling en maatschappelijke verheffing van den werkman.[8]  Het Simpelveldse bestuur werd uitgebreid met Peter Lerschen, Hubert Mennens en Jos Lerschen.[9]

Met de oprichting van werkliedenverenigingen probeerde de katholieke kerk het opkomende socialisme de wind uit de zeilen te nemen.[10]

arbeiders verenigt uFigure 1 bron: Maastricht Univeristy

Op zondag 11 september 1904 werd dus eerst de Volksbond in Simpelveld dus opgericht. Enkele dagen later schreef de Volkbode:

De nieuwe compagnie strijdbare mannen is er; Simpelveld brengt ook zijn aantal dappere soldaten, om het groote leger der georganiseerden te versterken.

Het veld was reeds sedert eenige weken verkend. Met ijver had men gewerkt. Aan tegenwerking ontbrak het ook hier niet. Doch dat is juist een goed teeken.

Zondag j.l was de groote dag daar, waarop beslist zou worden of onze werklieden hun eigen best zouden begrijpen. Twee ijverige propagandisten van den R.K. Volksbond, de Zeer Eerw. heer Souren te Maastricht en de heer Bosch van Gulpen, beiden mannen van diepe overtuiging en overtuigende door hun machtig welsprekend woord, bespraken voor een goed gevulde zaal het nut, het recht en den plicht van vereeniging; wezen daarbij op de vele voordeelen aan de vereeniging op Kath. grondslag verbonden. En toen de eerw. heer kapelaan Savelberg ook verklaarde, dat de totstandkoming van eene afdeeling van den R. K. Volksbond eene vreugde zou zijn voor de geestelijkheid; en toen eindelijk de werkman Van Wersch, hij die in de voorafgaande dagen zich zooveel moeite voor de goede zaak getroost had nog eens onomwonden, op welsprekende wijze al zijne medearbeiders gewezen had op de onvergeeflijke fout, die men begaan zou, indien de werklieden van Simpelveld zich niet organiseerden, toen was het pleit beslist en ruim 50 arbeiders gaven zich op. Voor Simpelveld reeds een mooi getal. Spoedig krijgen wij eene tweede vergadering om onze inrichting enz. te bespreken. Laten wij hopen dat velen nog toetreden.[11]

Het driemanschap

Stefan Hubert van Wersch werd als achtste kind in Bocholtz op 5 september 1862 geboren waar zijn vader dienstknegt was. Toen zijn moeder overleed erfde hij het huis van zijn opa aan moederszijde in Bosschenhuizen. Maar hij moest daarom wel zijn oom Caspar Haembeukers een afkoopsom betalen. Het gezin van Van Wersch verhuisden in 1871 hiernaartoe. Hij trouwde twee keer. De eerste keer in 1893 met Maria Senden die helaas twee jaar later een maand na de geboorte van hun zoon in het kraambed overleed. Pas in 1903 trouwde hij met Anna Emonts uit Raeren. Stefan was wever en daarna fabrieksarbeider. Hij overleed september 1913 en liet drie kinderen na.

Opvallend was dat in 1904 in Simpelveld een naamgenoot van hem overleden was: Johannes Stefan Hubert van Wersch. Zij waren geen familie van elkaar. Vele jaren leefde de een in Bosschenhuizen en de ander in het dorp Simpelveld.

Michiel (Michael) Vermeeren werd in 1910 als fabrieksarbeider voorzitter van de Werkliedenvereeniging.[12] Hij was in 1885 met Maria Mommertz getrouwd. Helaas overleed hij veel te vroeg op 18 december 1911, slechts 55 jaar oud. In 1925 woonde zijn weduwe in de Vroenhofstraat.

Hij werd in Wittem in 1856 geboren als zoon van Hubertus Josephus Vermeeren en Maria Catharina Bisschoff. Zij was de dochter van Maria Elisabeth van Wersch en Joannes Michael Bisschoff.

Theodor Schielen zat ook in het oprichtingscomité: Ook hij was zeer bekend met Stefan van Wersch want beiden woonden in Bosschenhuizen. Zijn zoon Jan Willem trouwde in 1922 met Anna Maria van Wersch, dochter van Stefan van Wersch.

Theodoor Schielen overleed in Simpelveld 1 mei 1931. Hij was in mei 1887 met Maria Hubertina Malmedi gehuwd. Hun huis en drie stukken land werden door de kinderen na het overlijden van beide ouders openbaar in 1931 verkocht.

1904

Na de tweede vergadering op zondag 4 december 1904 schreef Stefan Hubert van Wersch, onder de naam Hubert, een verslag voor de Volksbode, de krant voor de arbeidsbeweging: Simpelveld.

Wij hadden verleden Zondag vergadering van de werklieden-vereeniging. Deze was nog al goed bezocht en o.a. hadden wij ook de eer om de heeren van het Gemeentebestuur en verschillende andere notabelen in ons midden te zien, welke zich dan ook als protectoren van onze vereeniging lieten inschrijven. Hierdoor zien wij dat deze heeren het goed met ons arbeiders meenen, waarvoor wij hen dan ook onzen hartelijken dank betuigen. Na opening der vergadering door den president werd het woord gegeven aan den heer Heijers uit Vaals, welke wij het genoegen hadden te hooren spreken over de opwerpingen, die gewoonlijk de arbeiders maken, om het goed te praten, dat zij niet aan eene werkliedenvereeniging deel willen nemen. Spr. weerlegde deze opwerpingen schitterend. Hij verstond het zoozeer onze aandacht aan te trekken, dat, ofschoon dit meer dan een uur duurde, onze opmerkzaamheid toch geenszins verzwakt werd. Hierna hield onze Eerw. heer adviseur eene aanspraak tot de leden, om eenieder aan te sporen tot propageeren voor de vereeniging. Vervolgens was aan de beurt verkiezing van een definitief bestuur, welke uitmuntend slaagde, wijl eenieder het als zijn hoogste plicht beschouwde om mannen te kiezen welke ons hoogste vertrouwen waardig zijn. Ten slotte werd nog een „Leve hoog” door den heer Heijers op onze vereeniging uitgebracht, waarmede alle aanwezigen van harte instemden. Hiermede werd de vergadering gesloten en allen togen in prettige stemming huiswaarts.

Hubert

arbeidersFigure 2 Verslag over het tienjarig bestaan van den Limburgschen. R.K. Volksbond door Henri Hermans. 1909

Stefan was tot 1911 president van de Volksbond, een ander woord voor voorzitter. Net zoals destijds een dirigent in die tijd directeur werd genoemd. De Volksbode schreef in december 1904

Stef. van Wersch welken heer dan ook, zoowel als den penningmeester M. Vermeeren, grootendeels de oprichting dezer, voor onzen tijd zoo nuttige vereeniging te danken is.

1905

De statuten van de Katholieke Werklieden-Vereeniging Sint Joseph onderdeel van de Volksbond verschenen in verkorte versie in de Limburger Koerier van 19 juli 1905. Om de mensen op te roepen om naar de algemene vergadering te komen schreef Van Wersch weer onder de naam Hubert:

Zondag den 6 Augustus algemeene vergadering der “Werklieden-Vereeniging Sint Joseph” alhier in het gewoon lokaal, te beginnen om 6 uur. Elk lid is verplicht om deze vergadering bij te wonen. Aan de orde is het verslag van den penningmeester over het afgeloopen kwartaal, hetwelk dooreen der commissarissen zal uitgebracht worden en hierna zal een spreker ons nog eenige leerrijke beschouwingen doen hooren. Nieuwe leden kunnen in deze vergadering aangenomen worden.

Hubert.

Een van de punten waar zij zich met andere Werkliedenverenigingen voor inspanden was voor beter treinvervoer van de werklieden die in Aken werkten. De vereniging wilde dat er een speciale arbeidstrein ’s ochtends moest rijden of dat de werklieden met hun werkmanskaart van gewone treinen gebruik konden maken.[13]

Met de maatschappij tot Expl. van Staatsspoorwegen werd onderhandeld over eene verbetering in den loop der arbeiderstreinen, die ten slotte, alhoewel niet geheel, verkregen is. Gaarne hadden wij ook treincontroleurs aangesteld, die zouden waken tegen onzedelijke gesprekken en ruwe handelingen in de arbeiderstreinen, doch op dit punt ondervonden wij te weinig medewerking van genoemde maatschappij.[14]

En zoals gewoonlijk plaatste de voorzitter weer de volgende advertentie:

Een Zalig Nieuwjaar aan onzen geest, adviseur, aan mijne mede-bestuurders en aan de leden van don R. K. Volksbond te Simpelveld. S. van Wersch, voorzitter.

1909

Bij het tienjarig bestaan van de Limburgse Volksbond schreef een van de Limburgse voormannen dat de groei van leden in Simpelveld van 75 leden in 1904 naar 103 leden in 1909 was gegaan waar Vaals er 175 had en Heerlen 150. In Limburg waren er in 1909 2454 leden. De Simpelveldse afdeling bestond uit een ziekenfonds, een bibliotheek en een spaarbank.[15]

1910

Tot voorbeeld gesteld.

De ijverige voorzitter van den R. K. Volksbond Simpelveld deelt ons mede, dat hij uit Noorden des lands een aansporing kreeg om zich te abonneeren op het Kath Volk. Teekenend voor den ijver, die onze propagandisten bezielt om ons blad te spreiden. Hier was de propaganda echt overbodig; want de afd. Simpelveld den Limb. R. K. Volksbond heeft het vereenigingsorgaan, — vroeger De Volksbode thans Het Kath. Volk — steeds verplicht gesteld voor hare leden. Haar voorzitter schrijft bij deze gelegenheid : „het (…?) van ons vereenigingsorgaan is onbereikbaar en geen middel is beter geschikt om de vereeniging en hare leden op hoogte te brengen en te houden dan het geregeld verspreiden en lezen van dit blad.” Een man van ervaring is hier aan het woord. Men geven gehoor aan zijn raad.[16]

In 1909 waren er 100 abonnees lid van het Katholieke Volk in Simpelveld en 537 in Maastricht.

Voorzitter van de Werkliedenbond was M. Vermeeren, P. Rademakers de secretaris. Zij hadden 103 leden.[17]

1913

Bij het overlijden van Stefan van Wersch in september 1913 schreef het Katholieke Volk: Onze Werkliedenver. hield hare 3e kwartaalsvergadering. Mooie verslagen werden uitgebracht van de openluchtmeeting te Hoensbroek en de Centrale Raadsvergadering te Heerlen. De heer van Est, vakvereenigingssecretaris uit Aken, sprak heerlijk over den beschavingsarbeid der Kath. Kerk. Onze Eerw. adviseur verzocht, bij onze gebeden indachtig te zijn St. van Wersch, medeoprichter en oud-voorzitter der vereeniging, voor korten tijd overleden.[18]

Afloop

In 1945 werd de Werkliedenbond opgenomen in de Katholieke Arbeidsbeweging (K.A.B.). Vandaar dat de Simpelveldse K.A.B. in 1964 haar 60-jarig bestaan kon vieren. In 1976 ging de K.A.B. over in de FNV.

[1] Verslag over het tienjarig bestaan van den Limburgschen. R.K. Volksbond door Henri Hermans, 1909

[2] Huub Franssen in De Bongard, jaargang 19, nummer 4, december 2007, blz.121.

[3]  De Noord-Brabander, 7 augustus 1899

[4] Michael Ubachs: Een eeuw modern kapitalisme. De Regouts. Leed en strijd van Maastricht’s proletariaat, 1934

[5] Verslag over het tienjarig bestaan van den Limburgschen. R.K. Volksbond door Henri Hermans, 1909

[6] idem

[7] Verslag over het tienjarig bestaan van den Limburgschen. R.K. Volksbond door Henri Hermans. 1909

[8] idem

[9] Limburgsch Dagblad 16 mei 1964.

[10] Archieven.nl

[11] De Volksbode 16 september 1904

[12] Het Katholieke Volk 21 oktober 1910

[13] De Volksbode 28 juli 1905

[14] Verslag over het tienjarig bestaan van den Limburgschen. R.K. Volksbond door Henri Hermans. 1909

[15] idem

[16] Het Katholieke Volk, 4 november 1910

[17] idem

[18] Het Katholieke Volk 14 november 1913

Klik hier voor Stefan Hubert Vanwersch in de Kerkraadse Tak.

error: