2025

Leo van Wersch over zestig jaar apothekersjubileum

De Farmacie speelde een middelmatige rol in ’t werk

Maar liefst 51 jaar van zijn carrière woonde Leo van Wersch in Frankrijk, waar hij werkte voor grote bedrijven als Gist-Brocades en Procter & Gamble. De Farmacie speelde daar eigenlijk geen hoofdrol in,  geeft hij ruiterlijk toe. ”Deze carrière had iedereen met een gezond verstand stel hersens en doorzettingsvermogen kunnen opbouwen.”

Hij vond er helemaal niks aan, antwoordt Leo van Wersch (87) resoluut op de vraag hoe hij terugkijkt op zijn farmaciestudie, eind jaren vijftig, begin jaren zestig. Hij had chirurg willen worden, maar belandde op de opleiding Farmacie in Leiden omdat zijn vader, die apotheker was, dat wilde. “In die tijd luisterde je nog naar je ouders.” Om er lachend aan toe te voegen dat hij zelfs een heel klein traumaatje aan de studie heeft overgehouden. “In die farmaciestudie speelde het plantenrijk toen nog een enorm belangrijke rol. Je moest naast de plantensystematiek ook een tentamen farmacognosie doen. Op een gegeven moment kon ik geen plant meer zien, ik haatte planten. Ik zag alleen nog maar chemische formules. Maar intussen vind ik planten weer leuk, hoor.”

GEDISCIPLINEERD
Hij werd geboren in Kerkrade, als de tweede in een gezin van twaalf kinderen. Na de lagere school moest hij van z’n vader naar het Canisius College in Nijmegen, een kostschool van de paters Jezuïeten. “In Kerkrade was alleen een hbs, maar mijn vader wilde dat zijn kinderen het gym deden. Je werd daar streng en gedisciplineerd opgevoed en getraind.”

Hij was 17 toen hij eindexamen deed en ging vervolgens naar wens van zijn vader farmacie studeren in Leiden. “Zelf had hij de Utrechtse opleiding gedaan, net als zijn grote vriend professor Vogelenzang, hoogleraar in Leiden, en hij vond het wel prettig dat die steeds een oogje in het zeil hield.” Vogelenzang kwam regelmatig op bezoek bij zijn ouders in Kerkrade, onder meer om een lekker glas wijn te drinken, want de meer dan duizend flessen tellende wijnkelder van Van Wersch was vermaard. Na diens dood schreef de professor een in memoriam over hem voor het PW. 

Vader Van Wersch was een druk man die naast het werk in zijn apotheek in Kerkrade, die goeddeels door de assistenten werd gerund, lesgaf in biologie, natuurkunde en scheikunde aan de plaatselijke hbs. “Mijn vader hield vooral de financiën strak in de gaten.” Gezien de ligging van Kerkrade – de Nieuwstraat ligt zowel in Nederland als Duitsland – werd er veel gehandeld over en weer, en soms gesmokkeld. “We gingen vaak geneesmiddelen halen bij een groothandel in Aken, die veel goedkoper waren, om ze vervolgens in onze apotheek te verkopen. Dat was goede business.” In de oorlog was zijn vader ook actief in het verzet, waarvoor hij postuum het Verzetskruis 1940-1945 heeft gekregen.

Ondanks de gezonde tegenzin verliep de farmaciestudie in Leiden vlot. Hij werd lid van studentenverenigingen Minerva en Augustinus en maakte vrienden onder de rechtenstudenten. Toen die in het derde studiejaar nog altijd niet hun kandidaats hadden gehaald, riep hij stoer dat hem dat nog datzelfde jaar voor Kerstmis wél zou lukken. “Ze lachten me uit, ‘jij met je grote mond, laat maar eens zien dan’.” Hij informeerde professor Vogelenzang dat hij de daaropvolgende maanden een paar vakken moest missen vanwege een rechtenstudie (“Hoezo rechten”, bromde Vogelenzang, “wat moet je daar nou mee?”) en won de weddenschap. “Zeker een gek verhaal, maar mijn vrienden hadden ondertussen hun kandidaats nog steeds niet.” Toen hij gevraagd werd om een jaar praeses te worden van Augustinus zei hij vrijwel meteen ja, dit keer met een aanmoediging van Vogelenzang. “Hij zei, ‘Leo, ik wil jou het komende jaar niet meer in mijn laboratorium zien want als praeses kun je veel meer leren dan wat ik jou ooit zal kunnen bijbrengen’.” Hij doelde onder meer op spreken in het openbaar, mensen verbinden, tegenstellingen overbruggen, organiseren en plannen; allemaal zaken die goed van pas zouden komen in zijn latere carrière.

BEKIJK HET MAAR
Na die studieonderbreking van een jaar studeerde hij af en maakte hij z’n militaire dienst af, nadat hij tijdens de studie al twee keer twee maanden had gediend. Hij werd als eerste luitenant naar het militair ziekenhuis in Den Haag gestuurd om hoofd van de apotheek te worden. “Het beeld van die eerste maandagochtend vergeet ik nooit meer. Ik kom daar aan in mijn militaire pak en drie dames van een jaar of 50 – kapiteins met drie sterren, ik had er maar twee – springen voor mij, jongen van net 30, in de houding. Dat waren de apothekersassistenten. Een van hen sprak toen de historische woorden: ‘Meneer Van Wersch we weten dat u hier als apotheker formeel de baas bent, maar wij regelen alles. Dit is uw bureau, we verwachten u om 11 uur op de koffie en 3 uur bij de thee en verder bekijkt u het maar’.”

Die vrijblijvendheid (“Af en toe kwam een arts langs met een vraag of voor een praatje”) kwam hem niet slecht uit; het bood hem een uitstekende kans in de boeken te duiken en zijn rechtenstudie af te maken. “Ik heb in alle rust keihard kunnen studeren. Na de negentien maanden diensttijd, kon ik snel daarna afstuderen.” Ondertussen was tot zijn vreugde duidelijk geworden dat zijn jongere broer, die ook farmacie was gaan studeren in Leiden, in de voetsporen van zijn vader zou treden en de apotheek in Kerkrade zou overnemen. “Ik wilde de industrie in.”

Hij solliciteerde bij Brocades-Stheeman en Pharmacia in Amsterdam en de Nederlandse Gist en Spiritus Fabriek in Delft en werd bij beide aangenomen. Hij accepteerde de baan in Amsterdam, maar al snel werd duidelijk dat beide bedrijven zouden fuseren en onder een nieuwe naam, Gist-Brocades, verdergingen in Delft. “Ik was hoofd van het bureau nieuwe preparaten, en moest contacten onderhouden met vertegenwoordigers, licentienemers en licentiegevers. De grootverdieners waren de penicillines, de vaatverwijder Cyclospasmol en het parkinsonmedicijn Disipal.”

Op een vrijdagavond moest hij bij de baas komen. Gist-Brocades zou een farmaceutisch bedrijf in Frankrijk ovememen en ze wilden dat hij daar directeur werd. Hij kreeg een week de tijd om een besluit te nemen. “Thuis vertelde ik mijn vrouw over het aanbod en zei dat ik er eigenlijk niks voor voelde. Ik voelde me net zo lekker op m’n gemak in dat kleine wereldje van pas afgestudeerden, met jaarclub, hockeyclub en tennisvriendjes. Maar mijn vrouw zei zonder omhaal, ‘geen sprake van dat we hier blijven, we doen het’. Meteen na het weekend zat ik alweer bij m’n baas met een positief antwoord.”

NAAR PARIJS

Een paar maanden later verhuisden ze naar Parijs en kreeg hij de leiding over een aloud familiebedrijf met enkele honderden werknemers. Dat was wennen. En af en toe schrikken. Niet dat de taal hem parten speelde, want het Frans was hij naar eigen zeggen redelijk machtig. “Ik heb een goed taalgevoel. Spreek ook Italiaans, omdat ik tijdens mijn studie al diverse keren een bijbaantje had gehad als reisleider in onder meer Venetië, waar ik Engelse en Franse toeristen heb rondgeleid. Ik denk dat ik die stad wel zo’n veertig keer heb bezocht.” Zijn reddende engel op benarde momenten was de personeelschef, een krachtdadige mevrouw van een jaar of 60. “Zeg maar gerust dat ze haar op de tanden had. Zo maakte ze me meteen duidelijk dat niet afgeweken kon worden van de Franse traditie dat je iedere dag iedereen die je tegenkomt de hand moet schudden, ook al had ik daar mijn bedenkingen over geuit omdat we dat in Nederland niet gewend waren. ‘Hier schudden we handen, dat staat niet ter discussie’, zei ze.

Zo kon het gebeuren dat als ik ’s ochtend een afdeling bezocht waar dertig dames werkten, ik dertig handjes moest schudden.” Wat wel lukte was een eind te maken aan het paternalistische systeem dat in het familiebedrijf zat ingebakken. “Al ben ik er na 51 jaar in Frankrijk te hebben gewoond nog steeds niet achter of ze dat fijn hebben gevonden, of dat de Fransen dat paternalistische stiekem ook wel koesteren, omdat het rust en houvast geeft.” Bij problemen kon hij altijd rekenen op de ervaren personeelschef. Bijvoorbeeld toen werknemers onder leiding van de vakbonden in opstand kwamen tegen een bedrijfssluiting omdat ze daardoor op straat zouden belanden en hem een nacht opsloten in zijn kantoor, en hem daarna ook nog een brief vol smerige taal en aantijgingen stuurden. “Op haar aanraden heb ik een extra zitting van de OR bijeengeroepen, de brief voorgelezen en gevraagd of de opsteller misschien aanwezig was. Daarna hebben we de brief in de mededelingenkast van de directie opgehangen met als begeleidende tekst: ‘Op deze toon wensen wij hier niet te communiceren’.

ONBESPREEKBAAR

Het was op z’n zachtst gezegd behoorlijk wennen voor de jonge Nederlandse directeur. “De vakbonden zijn in Frankrijk veel agressiever dan in Nederland. Voor iemand die uit een keurig beschermd milieu komt, was het behoorlijk heftig allemaal.” Hoewel hij eigenlijk voor drie jaar was benoemd, zou hij dertien jaar blijven. Het hoofdkantoor in Nederland vond het toen tijd worden dat hij terugkwam naar Delft. “Daar had ik in principe niks op tegen, maar wilde gezien mijn carrière in Frankrijk, waar ik inmiddels leiding gaf aan zo’n duizend man, dan wel lid worden van de Raad van Bestuur.” Dat laatste bleek vooralsnog onbespreekbaar. Kom eerst maar eens terug, kreeg hij te horen, dan zien we later wel wat de mogelijkheden zijn. Die mogelijkheden had hij ondertussen al bij een ander bedrijf afgetast. De grote Amerikaanse multinational Procter & Gamble had een baan voor hem. De firma wilde in Frankrijk een farmaceutisch bedrijf overnemen en zocht iemand met zijn profiel. “Het ging om farmabedrijf Laboratoire Nativelle, voor de oudere apothekers een bekende naam, want oprichter Claude Adolphe Nativelle had in 1869 als eerste hartmedicijn Digitaline Nativelle ontwikkeld.

FRANS FAMILIEBEDRIJF OMBOUWEN TOT AMERIKAANSE FIRMA IS MAKKELIJKER GEZEGD DAN GEDAAN
Ook hier moest hij weer opboksen tegen Franse starheid en ingebakken cultuur, want zijn eerste opdracht om de naam van het bedrijf te veranderen in Procter & Gamble Pharmaceuticals stuitte onmiddellijk op grote weerstand. Boze brieven van woedende Franse apothekers, met name van de Ordre des Pharmaciens, de Franse KNMP, stroomden binnen. Ze vonden dat de arrogante Amerikanen geen respect toonden voor Franse tradities en de naam van een al meer dan honderd jaar bestaand bedrijf te grabbel gooiden. “Het ombouwen van een Frans familiebedrijf tot een Amerikaanse dochteronderneming is makkelijk gezegd, maar niet makkelijk gedaan, kan ik je verzekeren.” Uiteindelijk is ook die storm gaan liggen – de werkgelegenheid werd aanzienlijk uitgebreid, honderden mensen kregen een baan – en heeft hij het enorm naar z’n zin gehad bij het Amerikaanse bedrijf. “We verkochten weliswaar geneesmiddelen, maar ik hield me met name bezig met marktonderzoek, marketing, registratieproblemen en general management. En toen ik later vicepresident Europa werd, kreeg ik ook met andere P&G-producten te maken zoals Pampers, Always en wasmiddelen.”

Naast de vele reizen naar vestigingen in andere landen moest hij zeer frequent “op appèl” verschijnen op het hoofdkantoor in Cincinnati. Nadat hij op z’n 65ste met pensioen ging, bleef hij nog zo’n zeven jaar adviseur, naast commissariaten voor diverse bedrijven in Frankrijk en Spanje. Godzijdank is het vele reizen nu voorbij, had hij toen tegen zijn vrouw verzucht, maar daarin kwam snel verandering toen zijn drie kinderen in New York, Singapore en Genève gingen wonen. Toen zijn twee dochters jaren geleden uiteindelijk in Nederland neerstreken, besloten ook hij en zijn vrouw in 2020 terug te keren naar hun geboorteland. “Ik was aanvankelijk wel een beetje bang voor die overgang; zouden we na 51 jaar Frankrijk dat leven niet te veel missen?” Dat bleek erg mee te vallen. Ze wonen nu met veel plezier in een lommerrijke wijk in Heemstede, doen vrijwilligerswerk voor de kerk en zijn vier keer per week op de plaatselijke golfbaan te vinden. Naar Parijs gaan ze nog twee keer per jaar vijf dagen. Als ze dan na weer veel te hebben gegeten en gedronken – zowel lunch als diner zijn warme maaltijden, mét wijn – terugkomen in Nederland oordelen ze eensluidend: “Wat is een bruine boterham met kaas toch lekker.”

Aan de Universiteit Leiden is hij nog altijd verbonden via het Van Wersch Springplank Fonds waarmee hij samen met een jury met onder anderen Douwe Breimer en Adam Cohen tweejaarlijks de beste promotie van biofarmaceutische wetenschappen en jaarlijks de beste rechtenpromotie beloont met € 10.000.

VOORDEEL
“Ik kijk terug op een heel gevarieerde, internationale loopbaan, precies wat ik altijd wilde, waarin farmacie een middelmatige rol heeft gespeeld. Ook aan mijn rechtenstudie heb ik niet veel gehad, misschien heeft het voor een bepaalde manier van redeneren gezorgd waarmee ik m’n voordeel heb kunnen doen. Maar deze carrière had iedereen met een gezond stel hersens en doorzettingsvermogen, want ik heb niks voor niks gekregen en ook moeten afzien, kunnen opbouwen. Dit alles was niet mogelijk geweest zonder de volle steun van mijn lieve echtgenote, met wie ik inmiddels zestig jaar getrouwd ben.” Hij laat trots de lokale krant zien met artikel en foto waarop beiden worden gefeliciteerd door de burgemeester. Zijn kinderen zijn hem altijd dankbaar gebleven voor de keuze die hij direct na zijn afstuderen maakte. “Ze zeggen ‘papa wat zijn wij blij dat jij die apotheek van opa in Kerkrade niet hebt overgenomen’.

Bij de zwart-wit foto’s

Jaarlijks was Leo van Wersch actief tijdens het carnaval; in zijn geboorteplaats Kerkrade, met steeds een thema uit de actualiteit

De eerste foto: 1964, drie dagen nadat bekend werd dat prinses Irene katholiek zou worden in verband met haar huwelijk met de Spaanse prins Carlos

De tweede foto:
1965, twee dagen na het tv-optreden van Toon Hermans over het galadiner waarbij het mocht “aanzitten’ maar nergens mocht aan zitten.” Leg neer die bal.”

Bron: Pharmaceutisch Weekblad 1 augustus 2025

Auteur Frans van de Houdt

Foto Els Boers