Bijdrage tot de geschiedenis van SIMPELVELD EN BOCHOLTZ in de Franse tijd.

Door Leo van Wersch, 1953.

Op 6 november van het jaar 1792 horen de inwoners van Simpelveld en Bocholtz in de verte een dof gedreun, dat zich met korte tussenpozen herhaalt. Ook de volgende dag is het gedreun nog duidelijker waarneembaar en men heeft zelfs de indruk dat het naderbij komt. Voortvluchtigen inwoners verspreiden weldra het bericht, dat de Fransen in aantocht zijn. Ze weten te vertellen, dat er een veldslag is geleverd bij Mons (vermoedelijk is Jemappes bedoeld) tussen de Franse en Oostenrijkse troepen en de kanonschoten die daarbij over en weer op de stellingen werden gelanceerd, waren tot hier te horen. –
August Sougnez, pastoor van Simpelveld en Bocholtz, onder de indruk van dit gebeuren, schrijft in zijn Memorieboek de volgende passage :

“Le 6 et 7 Novembre 1792 lorsque les français ont attaqués les autrichiens devant Mons en Hainaut, on a entendu ici parfaitement et meme a Rolduc, le bruit du canon d’une distance de .32 a 33 lieux”.

Toen op 6 en 7 november de Fransen de Oosterijkers voor Mons in Henegouwen aanvielen, hoorden we hier en zelfs in Rolduc het gebulder van de kanonnen over een stand van 32 a 33 mijlen (webmaster: een Franse lieue was 5,5 km). Mons ligt 186 km van Simpelveld).

Het gebulder van de kanonnen kondigde de nadering van de Franse revolutielegers aan. Fanatiek en met elan vallen zij aan en jagen de vijand voor zich uit tot over de Worm. Nog eenmaal worden zij in Maart 1793 tegengehouden bij Aldenhoven en vervolgens bij Neerwinden verslagen. Maar in 1794 keren zij naar onze streken terug, onweerstaanbaar en zeker van hun overwinning. Pastoor Sougnez vreest het ergste en op 20 Sept. 1794 neemt hij het besluit om Simpelveld te verlaten en zich over de Rijn in Westfalen in veiligheid te brengen. Met een kar en twee paarden en vergezeld van zijn knecht Joh. Leonardus Wintjens wordt de reis, die 40 uren duurt, ondernomen. Op hun tocht daarheen zijn zij niet alleen, want met hen trekt een stroom van mensen van allerlei slag die niet met de Fransen in aanraking wensen te komen.

Vanuit Herve waar het hoofdkwartier van het Sambre- en Maasleger is gevestigd, marcheren de troepen op 23 September Aken binnen. Het omliggende land is al ras bezet en zo beleven ook Simpelveld en Bocholtz de sensatie van het binnenrukken van weliswaar slecht uitgeruste doch fanatieke Franse soldaten. Zij worden door de bevolking ontvangen met vreugde, vrees of onverschilligheid al naar gelang ze er tegenover staat. Met de vestiging van het Franse gezag wordt een nieuwe periode in de geschiedenis van onze streek ingeluid en eeuwenoude toestanden ondergaan een radicale verandering. De eerste taak van de bezetter is enige ordening in de verwarde toestand te brengen, die door het binnenrukken van de troepen is ontstaan. De volksrepresentanten, die de legers vergezellen, zorgen voor een nieuwe bestuursinrichting. De verzameling kleine staatjes in onze streken wordt opgeheven en daarmede komt ook een einde aan het zelfstandig bestaan van de Heerlijkheid Simpelveld en Bocholtz. De schepenbank trekt zich terug en wil ook onder een andere vorm haar functie onder het nieuwe bewind niet voortzetten. 

Het is niet gemakkelijk geschikte personen voor de nieuwe bestuursfuncties te vinden. De toestand is onzeker en men wacht af. De volksrepresentanten benoemen voor Simpelveld en Bocholtz een “municipalité” waarvan deel uitmaken Jan Leonard Daniëls, pachter op de Bongard, als ” agent-municipal”, J. W. Janssen uit Merkelbeek als secretaris, terwijl verder als “adjoints” fungeren Jan Joseph Bosten, Willem Hendrik Schiffelaets, Gilles van de Wyer en Peter Joseph Crutzen.

Dan volgen de onafscheidelijke gevolgen van de bezetting: inkwartiering, requisities en leveringen. Zoals blijkt uit een order ondertekend door Georgeon mogen Simpelveld en Bocholtz mede zorgen voor de proviandering van de in Aken gelegerde troepen.
“Les commdt. des Tróupes cantonnées a Bocholtz, Simpelveld ou environs fera Respecter les propriétés des habitans de ces deux Villages, et ils empêcheront qui reçu n’en soit enlevé que par un ordre bien en règle des preposés établis à Aix la Chapelle. Ces cantons étant destines ·a approvisioner cette place. Cette demande est confiée aux posles militaires établis pres de ces endroits. Aix la Chapelle Ie 8. Nivos ·Le commdt la place Georgeon. pour copie conforme J. W. J anssen secretaire de la municipalité de Bocholtz en Simpelveld.”

De Franse legers trekken op verdere verovering uit in de richting van de Rijn maar de volksrepresentanten blijven hier. Zij kondigen legio besluiten af en trekken ze weer in alnaar gelang de toestand van het ogenblik dit vereist. Na de inlijving van de Zuidelijke Nederlanden hij de Franse Republiek op 1 October 1795 volgt een nieuwe bestuursindeling waarbij het land wordt ingedeeld in Departementen en Cantons.

Simpelveld en Bocholtz sedert 16 Augustus 1626 tot een Heerlijkheid verenigd, worden in afzonderlijke gemeenten gescheiden en behoren na de afkondiging van het besluit van 19 Nivose an IV ( 5 Jan. 1796) tot het Canton Rolduc en het Departement Nedermaas. In 1796 wordt Joh. Frederik Scheilen benoemd als ” agent municipal” van Simpelveld als opvolger van J. L. Daniëls, terwijl in Bocholtz Nic. Hupperts als zodanig wordt aangesteld. Door de verschillende bestuursorganen wordt een geweldige activiteit aan de dag gelegd. Mensen van allerlei slag; avonturiers, revolutionairen, idealisten en ontevredenen zijn aan d e macht gekomen en ieder draagt het zijne bij tot het welslagen van deze grootste aller revoluties die een totale ommekeer brengt. Het “ancien régime” is verfoeid en in woord en geschrift tracht men dit het volk duidelijk te maken.

De prefect van het département van de Nedermaas, Rogier, meent in een rondschrijven het volgende te moeten zeggen :

Freijheit Gleihheit Verbruderung
Mastricht den 25ten Frimaire 4den Jahr der Frantze Republique.

An die Einwohnders von dis departemont.
Das gute recht sol nicht mehr tinter einen. last von formalititen gedruckt, oder durch tragheit vernichtigt werden, dann Ungelucklichen soll man endlich nicht mehr mit dem Schwerdt der befehle den hals abstecken, das vielfältige Muster der Chocanen ist vor ewig verschwunden, und mit dieselbige auf ewig die Bloedsugers des Volcks, bekent unter den nahmen von advocaten, procureurs, drossarts die durch die streitigkeit der Particulieren vett werden, und denselben butte  deilen. Gezeichnet Rogier.

In Juni 1795 is Pastoor Sougnez uit zijn verblijfplaats in Westfalen, voorzien van een paspoort, uitgeschreven door de volksrepresentant Roberjot, naar Simpelveld teruggekeerd. Gedurende zijn afwezigheid hebben de inwoners van Bocholtz de priester Johannes Benedictus Dautzenberg uit Aken verzocht zich in hun dorp te vestigen om hun geestelijke belangen te behartigen.. Een verzoek van Pastoor Sougnez aan Dautzenberg om zich terug te trekken wordt door hem afgewezen. Hij wordt hierbij gesteund door de inwoners van Bocholtz die fel gekant zijn tegen een nieuwe jurisdictie van pastoor Sougnez over Bocholtz. Om zijn rechten als pastoor van Bocholtz te herkrijgen worden door pastoor Sougnez diverse processen gevoerd. Waarschijnlijk is dit mede een van de redenen dat hij op 14 October 1797 de eedsformule op de Republiek ondertekent.

De eedsformule luidt aldus :
Je jure la haine a. la Royauté et a la Tyrannie, attachement et Fidelité a la Republique et a la constitution de l’an 3. Le 23 vendemiaire an 6me Augustin Sougnez Scheilen agt. Municipaliteit Dautzenberg adjoint municipaliteit de Simpelveld.

In 1796 is enige stabilisatie in de bestuursverhoudingen ingetreden en in de algemene toestand komt verbetering.· Ondanks de drukkende tijdsomstandigheden gaat het leven zijn normale gang en er bestaat zelfs een tendens tot overmatig feesten. De uitspattingen die bij de danspartijen voorkomen zijn aanleiding, dat door de Cantonale Administratie een besluit wordt uitgevaardigd waarin maatregelen worden aangekondigd om de danswoede te beteugelen. De tekst, die onderstaand volgt, geeft een staaltje van de wartaal die af en toe in officiële stukken wordt gebezigd :

Vreyheyt Gelyckheit
Extract uyt het Register van D’arrêttés der Administratie van het Canton van Rolduc.
Sittinge van den 14 Brumaire 5e jaer der Vransse Republiek
D’Administratie.

In betrachtingc genoemen hebbende dat de gewaelddaetige strydigheyten, waerdoor de gemeene ruste dyckwyls in verscheyde gemeentens van diet Canton gestoord word in de Dans-Speelen haere uytspruytingc noemen. Betracht hebbende . dat van den moment alwaer het zall weerkant zyn dat deze Récréatiens den heerd van Onverdraeg geworden zyn, het van haére plegt met de grotste wachsaemheyt daergeen op te passen.
Naer den Commissaris van het uytvoerend Bewynd gehoort te hebben Besluyt :

 1 Art.
In geene omstaendigheyten zaell in toekomst een Dans-Speel zig konnen eroopenen sonder. de besoudere schriftelyckte autorisatie van de minicipal-agent, welken het vry staen sall selve t’accordeeren of te refuseeren naer kennis dat selve kann of niet moet onverdraeglyckheyten naer sig schiepen.

2 Art.
Het zall noots konnen in eene gemeente twee Dans-Speele op een maal existeeren.

3 Art.
Elk Dans-Speel en alle Speel in het générael van wat naemen selve ock wezen mogen zullen moeten geschloten en geyndiget zyn om .neegen uyren avonds en degene welcke lang in de nagt continueeren, zullen aengegeven worden aen de Vredens-Regtern · als Bruykige aen het Policcy-Reglement.

4 Art.
Den Speel-mann welker synen Deenst verder leysten zoude, passeert zynde de neegen uyren, zall vervolgt werden als vervoerer en verantwoordelyck over de wishelligheyten waervan er d’oirsack zall zyn.

5 Art.
Het verbod van de beslaegen of andere schwererc Stecken is tot kennis van alle, en waer eener daervan gevonden te hebben in het Dans-Speel zall eene Suffisant mocht zyn om selve oor den municipal-agent te doen . aefkappen.

6 Art.
Diet Teegenswerdig arrêté zall in de needertal getradueert, en aen elke gemeente ressorteerende van diet canton gesonden worden, om publizeert afficheert te worden alwaer het gehoort.
 Aldus gedaen op de Borg van Rolduc in de Sittinge en datum als anderwaerts, op de minutte geteekent:
Poyck President, Lutgens, Peusens, Ackens, Schwarz, Valkenberg, Doudorf, municipal-agenten , Bruis, Ortmans, adjoincten, Hennequin commissaris van het uytvoerende Bewynd en Grieffgens secretaris en Chef en versyen met zeegel deeses administratie voor gelyckformelycke Traductie en expeditie Grieffgens Secr. en Chef.

Of de inwoners van Simpelveld en Bocholtz om de vrijheidsbomen hebben gedanst is twijfelachtig. Uit enkele betalingsstukken blijkt, dat deze wel opgericht zijn maar de tekst doet vermoeden dat dit niet met veel enthousiasme is geschied. Hieronder volgt de inhoud van enkele stukken die hierop betrekking hebben:

Wy onderget Agenten verclaeren volgens inhoud van de Wett van het fransse Republique ons genootsaekt gevonden te hebben soo binnen Simpelveld als Boucholt twee vryboomen op te richten en deselve volgens ordonantie met zirath te versien voorts denselven dagh de daartoe geordoneerde en geinteresse als commissaeren agenten en adjoints te daegen en te tracteeren soo hebben wy naer gedaen examen voor de costen soo van Simpelveld als Boucholt ter somme van negen en daertigh gulden luyck de gheene Somme den collecteur Schiffelers hiermede sal hebben uyt te betaelen en hem in schatreckeninge zal valedeeren.

Actum Boucholts   ]. F. Scheilen agt. mpl.
 den 7 Meert 1798   W. Loperts agt. mpl.
Vieux style    F. Dautzenberg agt. Mpl.
Wy onderget. Agenten en Adjoint authoriseeren den Collecteur Schiffelers voor aen den citoyen Joseph Boust uyt te betaelen achtthien Schillingen en ses merck als ook insgelyck achtthien Schillingen en ses merck voor den citoyen franciscus loysoen voor het gelach ofte vertheer, als dito Bourgers wegens het oprichten van den vryheytsboom vertheert hebben door de wachter en gardens.
Actum Boucholt  ] . F. Scheilen, agt. mpl.
den 7 Meert 1798.  W. Loperts, agt. mpl.
F. Dautzenberg adj.. mpl.

1n April 1798 wordt Joh. Fred. Scheilen door Theod. van Wersch opgevolgd als “agent municipal” van Simpelveld. Op 29 Florial an VIII (20 Mei 1800) volgt zijn benoeming door de Prefect van het Departement Nedermaas, Reintjens, tot “maire”.
De uitoefening van het ambt van ” agent municipal” of “Maire” is niet bepaald gemakkelijk. Het gebruik van het Frans als bestuurstaal brengt uit de aard van de zaak moeilijkheden met zich mede. De diepingrijpende maatregelen, voortvloeiende uit de vele afgekondigde besluiten, vereisen een tactisch optreden zowel tegenover de bevolking als tegenover de overheid. Tevens is de “Maire” “officier de l’Etat civil” en als zodanig belast met de registratie van de burgerlyke gegevens van de bevolking. Daarbij komen de vele vergaderingen die in de cantons-hoofdplaats moeten worden bijgewoond teneinde het noodzakelijke overleg met het cantonale Bestuur te plegen. 

Uit een declaratie die de “maire” op 26 Messidor an XI indient komen alleen voor het jaar VIII 45 reizen naar Rolduc voor. Op deze declaratie komen de handtekeningen voor van de op 27 Messidor an XI (16 Juni 1803) zetelende raadsleden, zijnde : Aug. Sougnez conseiller mupi., P. Schroeders Conseiller mpl., H. Vlecks, A. Bock, Johannes Peter Berger. Merkwaardig is dat hieronder ook de naam Aug. Sougnez voorkomt, die behalve pastoor ook nog de functie van raadslid vervult.

Onder de leuze : Liberté – Egalité – Fraternité is de Franse Revolutie begonnen. Het is derhalve begrijpelijk, dat de klasse van de armen en misdeelden de belangstelling van de nieuwe regeerders heeft. Zij trachten door wettelijke regelingen eenheid in de armenzorg te brengen. In iedere gemeente dient een burgerlijk Armbestuur te worden opgericht. Aan de uitvoering van het desbetreffend besluit schijnt in Simpelveld nog iets te haperen  weshalve aan de municipale agent onderstaand opfrissend schrijven wordt gericht.

Etablissement van ’t Bureel van Weldadigheid Nr. 560.
’s-Hertogenrade den 18 Nivose 8de Jaar der Fransche Republiek
Den Commisaris van et gouverment by het Canton van ‘s-Hertogenrade
Aen Den municipalen Agent en Leden van het Bureel van Weldaedigheid van de gemeente van Simpelveld.

Borgers,
Ingevolge van het besluyt van ons departement van den 5den fructidor laestleden, betrekkelijk tot eene Deliberatie van de centraele Administratie van het Departement van de Sambre- en – Maas van den 27den Ventose 7e jaar, en van een besluyt van het voorhensige uytvoerende  bewind van den 12den Messidor, ordonneerende d’opregtinge van een Bureel van Weldaedigheid, zijd ghy gelast, van te bestieren de goeden, en Revenuen der Armen, en te verdeelen den onderstand der huysarmen, in conformiteit van de Wet van den 7den frimaire 8de jaer.
Deeze maetregels waertoe ghy door de Centraele Administratie verbonden gewest hebben de meeste van U tot hiertoe versuymt, evenwel kont ghy niet ontkennen, dat deese maetregels voordeelig zijn, om de noodige hulpmiddelen aen d’armen te besorgen, soowel, als te verbeeteren de Classe der noodleydende borgers, daeromme versoeke ik U, van niet een oogenblik te versuymen, tot d’oprechtinge van hetselve Bureel. Den Municipalen agent word opgeroepen in den naem van de mensheyd, van by ontfangst deeser t’inviteeren, de leden uytmaekende het Bureel van Weldaedigheid binnen syne gemeente van aen hun te communiceeren de voors. besluyten, met versouk van hun daernae striktelyk te reguleeren. d’Arbeyd bij deselve voorgeschreeven, is soo eenvoudig, om uyt te voeren, als dringend om te verhaesten, alsoo dat het soude onnoodig wezen, van daerby te voegen eenige naerdere onderwysinge.
Soo U eenige obstaclen zouden ophouden den gank van Uwe arbeyd, so engageere ik U van my daerover t’informeeren opdat ik de middelen kan ter hand neemen om deselve te doen ophooren. Daeromme Borgers, inviteere ik U van allen joeren vleyt te verwenden tot d’uytvoeringe van den inhoud der voorgenoemde besluyten, en ik recommandeere U alle exactidude aenklevende aen Uwe plicht en Uwe liefde voor d’Armen en eyndelyk bidde ik U van my rekenschap te geeven om Uwe reeds genomene maetregels dienaengaende en over deghene dewelke ghy noch mettertyd sult neemen en ghy kont verseekert wezen van myne begeerte van U te secondeeren in de voorseyde arbeyd. Heil en Broederschap get. Opfergelt Voor eensluydende Expeditie Reinkens. Sce.

bron: Land van Herle, 1953